الَّذِينَ آمَنُوا وَ لَمْ يَلْبِسُوا ... در این آیه، ظلم فاقد هرگونه قیدی است؛ بنابراین میتوان گفت آن اعم از شرک است و شرک تنها یکی از مصادیق بزرگ آن است و از طرفی در این آیه وعده داده است که امن و آرامش و سلامتِ از گرفتاریها به خصوص در عالم برزخ و عالم قیامت ویژه کسی است که ایمان خود را به ظلم آلوده نکند. حال اگر کسی ایمان خود را به شرک آلوده نکند ولی مرتکب گناهان کبیره ای از قبیل عقوق والدین، زنا و شرب خمر بشود. پس معلوم میشود که مراد از ظلم هرگونه گناهی از گناهان کبیره است که مجازات سنگینی دارد. و اگر به یک نکته ادبی در آیه توجه کنید، خواهید دید که دامنه ظلم از آنچه گفتیم وسیع تر است که چه بسا گناهان صغیره را هم شامل شود و آن این که گفته اند نکره در سیاق نفی افاده عموم می کند؛ کلمه بظلم نکره است و بعد از «لَمْ يَلْبِسُوا که نفی است واقع شده و ترجمه دقیق آن این است و آلوده نکردند ایمان خود را به هیچ گونه ظلمی .

٨٤ - وَ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَقَ .... در این آیه، یکی از نعمت های بزرگ الهی بر ابراهیم (علیه‌السلام) بیان میشود و آن این که خدا نبوت را در نسل او قرار داد. او پس از آن که خانه کعبه 🕋 را ترمیم کرد و پایه های آن را بالا برد، درخواست کرد: بارالها ؛ از نسل من پیامبران را برگزین و خدا این دعا را مستجاب نمود و از این رو او پدر پیامبران است و از جمله آنها پیامبر سه دین بزرگ یهودیت، مسیحیت و اسلام است.

۸۷ - وَ مِنْ آبَائِهِمْ وَ ذُرِّيَّاتِهِمْ ... در این آیه، حضرت عیسی (علی نبیّنا و آله و علیه السلام) نیز ذرّیه و فرزند ابراهیم علیه‌السلام عنوان شده است با این که فاقد پدر بود و تنها از راه مادر به ابراهیم منتسب میشود؛ پس به فرزند دختری نیز ابن اطلاق میشود. امامان اهل بیت علیهم‌السلام از راه دختر به پیامبر منسوب میشدند و به آنها ابناء الرسول گفته میشود و به فرد فرد آنها خطاب میشود: «یابن رسول الله». در فرهنگ جاهلی به فرزند دختری ابن اطلاق نمی شده است و قرآن بر این اندیشه خط بطلان کشید ولی این اندیشه جاهلی در میان مخالفان اهل بیت به ویژه در میان خلفا وجود داشت و مقاصد سیاسی نیز به آن دامن میزد. نقل شده است هارون الرشید (علیه الهاویة) به امام موسی کاظم (علیه‌السلام) گفت: شما چگونه مدعی هستید که ما ذریه پیامبریم در حالی که پیامبر پسری نداشت و شما فرزندان دختر او هستید؟ آن حضرت همین آیه را تلاوت کرده سؤال فرمود: ای هارون پدر عیسی که بود؟ گفت: عیسی (علیه‌السلام) پدر نداشت. فرمود: بنابراین اگر او ملحق به ذریه پیامبران است از طریق مریم (سلام الله علیها) میباشد و ما نیز ملحق به ذریه رسول خدا (صلی‌الله علیه وآله) از طریق مادرمان فاطمه (سلام الله علیها) هستیم. فخررازی نیز میگوید: این آیه دلالت دارد که حسن و حسین علیهماالسلام از ذریه پیامبرند؛ زیرا خداوند عیسی (علیه‌السلام) را از ذریه ابراهیم علیه‌السلام دانسته است‌. گفته اند: داود سلیمان، ایوب، یوسف، موسی و هارون از پیامبرانی بودند که در کنار نبوت دارای

۴

۵