بسم الله الرحمن الرحیم 🔰 تحقیقی در باب رابطه علم و دین(١) 🖌 محمدحسین رضازاده مسئله رابطه علم و دین یکی از پربحث ترین مباحث حوزه دین شناسی است که دیدگاههای بسیار متنوعی در خصوص آن شکل گرفته است. آنچه در پی می آید جمع بندی ای است از دیدگاه مختار بدون بیان ادله تفصیلی و بدون ورود به نقل و نقد همه دیدگاههایی که در این خصوص مطرح شده است. پیش از ارائه اصل بحث به طور خلاصه تعریفی از علم و دین ارائه می دهیم. ❇️ مقدمه الف) بیان مراد از علم مراد از علم در نوشتار حاضر همان چیزی است که در زبان فارسی از لفظ «دانش» به ذهن متبادر می شود. علم یعنی مجموعه ای از گزاره ها که غالبا حول موضوع واحدی به تبیین حقیقتی از حقائق عالم می پردازد و می توان گفت که گزاره های دستوری (بایدها و نبایدها) غالبا مدالیل التزامی گزاره های خود علم است. مثلا در علم پزشکی گفته می شود که فلان حالت، بیماری است و فلان امر سبب ایجاد این بیماری است و فلان چیز سبب برطرف شدن این بیماری است اما اینکه «باید از سبب بیماری اجتناب کرد» و یا «باید از دارو برای برطرف شدن بیماری استفاده شود» خارج از علم پزشکی است. در علمی مانند علم اقتصاد نیز وظیفه ذاتی این علم بیان رابطه ها و تأثیر و تأثرهاست اما اینکه مثلا دولت سیاست انقباضی را اتخاذ کند و یا سیاست انبساطی، مربوط به مبادی دیگری است که علم اقتصاد متکفل آن نیست. حتی برخی از علوم دیگری که گزاره های دستوری زیادی در آن به کار می رود نیز ناشی از پیش فرض های مسلمی است که خارج از علم است و ضمیمه شدن این پیش فرض های بعضاً ارتکازی به گزاره های اصلی علم موجب صدور گزاره های دستوری می شود مثلا اینکه در علم روانشناسی به شما توصیه می کنند که فلان کار را انجام دهید و یا فلان رابطه را شکل دهید تا دچار افسردگی نشوید ناشی از ضمیمه شدن یک پیش فرض (مذموم بودن افسردگی و لزوم دوری از آن) به گزاره های هستی شناسانه علم روانشناسی است. ب) بیان مراد از دین برای روشن شدن مراد از دین در این نوشتار ابتدا باید تعریفی از «دینداری» ارائه دهیم. دینداری در واقع منطبق کردن اراده خود با خواست و اراده خداوند متعال است به صورتی که اراده انسان در برابر اراده خداوند متعال خاضع و تسلیم باشد. حال می گوییم که دین آن مجموعه ای از گزاره های تبیینی (هستی شناسانه) و دستوری (بایدها و نبایدها) است که دینداری را پشتیبانی می کند. انسان برای اینکه دیندار باشد یعنی اراده ی خویش را در برابر اراده ی الهی خاضع کند به مجموعه ای از معرفت ها و آگاهی ها نسبت به خداوند، خود و سایر عالم نیاز دارد و نیز محتاج برنامه ای برای زندگی است؛ «دین» متکفل ارائه ی این آگاهی ها و برنامه است. ❇️ سطوح رابطه علم و دین برای روشن شدن رابطه علم و دین سطوح مختلفی از تأثیر دین در علم را بیان می کنیم تا بتوانیم تصویری جامع از رابطه علم و دین ارائه دهیم. سطح یکم: تأثیر دین در بهره گیری از محصولات علوم شاید اولین و روشن ترین تأثیر دین در علوم، تأثیر در میزان و چگونگی بهره گیری از محصولاتی است که یک علم در اختیار بشر قرار می دهد. مثلا علم ابزاری در اختیار انسان قرار می دهد که می تواند از کیلومترها دورتر موجود زنده ای را به قتل برساند، برای انسان دیندار روشن است که در بهره گیری از این سلاح باید حدود شرعی را رعایت کند و نمی تواند بدون قید از این سلاح استفاده نماید. این میزان از تأثیرگذاری شاید در میان دینداران مورد اختلاف نباشد و روشن است که احکام دین شامل محصولات علوم می شود؛ این روشن بودن در برخی مثالها و با توجه به احکام الزامی شرع مقدس کاملا قابل لمس است اما لایه های عمیق تری از این وجود دارد که تعیین تکلیف نسبت به آن دچار پیچیدگی است. در سطح چهارم به این موارد خواهیم پرداخت. سطح دوم: تأثیر دین در سیاست گذاری دانش و اصل پرداختن به علوم سطح دیگری از تأثیر دین، تأثیر در پرداختن به اصل یک علم است. برخی از مثال ها در این سطح از تأثیرگذاری روشن و کم چالش است مثلا دین از یادگیری و یاددادن علم سحر منع کرده است و انسان دیندار خود را ملزم به رعایت این دستور دینی می داند و یا ممکن است پرداختن به برخی از علوم مکروه باشد. این سطح از تأثیرگذاری دین در ارتباط با علوم، دارای ابعاد پیچیده تری نیز می باشد که باید به آن توجه نمود. توضیح آنکه همانگونه که گذشت کار علم کشف حقائق عالم است اما باید دانست آنچه سبب پیدایش یک علم و گسترش آن می شود، نیازی است که انسان آن را درک کرده است و در واقع «مسئله» هایی است که برای او پدید آمده است. اما اینکه انسان چه نیازی دارد و چه چیزی برای او مسئله است متوقف بر اموری خارج از علم است. ادامه دارد ⏬⏬⏬ @Tanbiholomah

ادامه بخش قبل⏫⏫⏫ ❇️ تحقیقی در باب رابطه علم و دین (۲) نظیر این بحث را در رواج یا تعطیلی مشاغل در زندگی بشر شاهد هستیم. مثلا زمانی ساخت، تعمیر یا فروش چراغهای نفتی شغل دارای رواجی بوده است ولی در حال حاضر چنین شغلی یا اساساً منسوخ شده است و یا بسیار به ندرت پیدا می شود و به عکس ساخت، تعمیر و فروش رایانه در زمان های گذشته نبوده است ولی در حال حاضر شغلی پرطرفدار است. در زمینه علوم نیز همینگونه است. اینکه چه علومی شکل بگیرد و مسائل آن گسترده شود و از دل آنها علوم دیگری انشقاق پیدا کند بسته به نیازمندی هایی است که جوامع برای خود تعریف می کنند. اما پرسش این است که آیا این نیازها و یا به عبارت بهتر ادراک نیازها بدون هیچ پیش فرض و سابقه ی ذهنی پدید می آید؟ آیا نیازمندی های یک انسان خداباور و دیندار با نیازمندی های یک انسان منکر خدا و دین گریز یکسان است؟ حداقل این است که دین هدفگذاری متفاوتی از زندگی کافرانه ترسیم می کند و این هدفگذاری متفاوت در سلوک فردی و اجتماعی انسان می تواند تأثیرگذار باشد و این همان نقطه ای است که نیازهای انسان را می سازد. به عبارت دیگر دین نیازهای بشر را به گونه ای ترسیم و اولویت بخشی می کند و اندیشه های غیر دینی به گونه ای دیگر و همانگونه که گذشت این نیازهای انسان است که شبکه ی علوم را می سازد. پس می توان نتیجه گرفت که اگر جامعه ای بر اساس تعالیم دینی ساخته شود چه بسا نظام اولویت پرداختن به علوم در آن جامعه با نظام اولویت پرداختن به علوم در جامعه ای دیگر که بر اساس تعالیم دین بنا نشده است متفاوت است. سطح سوم: تأثیر دین در واقع نمایی علوم همانگونه که گذشت علوم در صدد کشف حقائق این عالم هستند و نیز گذشت که دین نیز برای پشتیبانی از انسانی که در صدد این است که اراده ی خویش را تابع و خاضع در برابر اراده ی خداوند متعال کند حقائقی از این عالم را برای او تبیین می کند و واقعیات و قوانینی که در تکوین این عالم وجود دارد را برای او شرح می دهد. اینجاست که سطح دیگری از تلاقی علم و دین پدیدار می شود. کشف واقعیت در علوم بشری حرکت از معلوم به مجهول است یعنی بر اساس داشته های علمی سابق سعی دارد که پرده از مجهولات پیش رو بردارد. حتی در علوم تجربی نیز وجود پیش فرض های سابق بی تأثیر در نظریات علمی نیست چه رسد به علوم انسانی. به عنوان مثال دیدگاهی که تفسیرش از عالم صرفاً روابط مادی است و قائل به تدبیری فراتر از این روابط نیست نمی تواند انفاق را به عنوان یکی از اسباب ازدیاد ثروت توضیح علمی دهد و به بیان دیگر چنین امری را خارج از علم و قواعد علمی می بیند و منحصر در باورهای شخصی می کند ولی یک انسان دیندار و باورمند نسبت به آموزه های دینی این را یکی از واقعیات این عالم می داند و در نتیجه آن را در محاسبات علمی به حساب می آورد و به دنبال کشف قواعد آن خواهد رفت. علومی که به نوعی به مطالعه انسان می پردازند چه نگاهی به انسان دارند؟ آیا انسان یک حیوان پیشرفته و یا حتی یک ماشین متفکر است و یا اینکه انسان حقیقتی است عِلوی و ربانی که برای زندگی در دنیا ابزاری به نام بدن در اختیار او گذاشته شده است؟ آیا این دو نگاه به انسان تأثیری در کشف حقائق مرتبط با انسان نمی گذارد؟ آیا واقع نمایی علم را تحت تأثیر قرار نمی دهد؟ احتمال چنین تأثیری نیز کافی است برای اینکه انسان دیندار پیش فرض ها و حتی گزاره های علوم را از دریچه دین نگاه کند و از زاویه تعالیم دینی به دنبال کشف حقائق عالم هستی باشد. سطح چهارم: تأثیر دین در کشف مصالح و مفاسد تکوینی توسط علوم پس از بیان سه سطح از رابطه علم و دین به پرسش هایی بر می خوریم که می تواند سطح دیگری از رابطه علم و دین را روشن کند و اگر هم سطح مستقلی از سطوح قبل نباشد تعمیق و ژرف اندیشی دیگری است نسبت به مباحث پیش گفته. ممکن است گفته شود که هر چند به صورت فی الجمله بپذیریم که آموزه های دینی می تواند در کشف حقائق علمی دخالت داشته باشد ولی ما حقائق بسیطی داریم که یقینا باور و عدم باور نسبت به آموزه های دینی تاثیری در آن ندارد. مثلا آنچه علم ریاضی کشف می کند حقائق بسیطی است که دین سرنوشت آن را تعیین نمی کند. بسیاری از علوم تجری و ریاضی همینگونه اند. مثلا برای اینکه بتوانیم یک ساختمان 10 طبقه بسازیم چه اموری را باید رعایت کنیم؟ کیفیت چینش ستونها باید چگونه باشد؟ از چه مصالحی و به چه میزان باید استفاده شود و ... سوالاتی است که علم به آن پاسخ می دهد و یقینا اعتقاد به خدا و معاد تاثیری در پاسخ به آن ندارد. پس ما برای اینکه بتوانیم ساختمان 10 طبقه ی ایمن و محکمی داشته باشیم بایستی فلان قواعد را رعایت کنیم و شاهد صحت این گزاره ها هم تجربه عینی ماست یعنی در مواردی که این قواعد رعایت شده است ساختمانی با همان خصوصیات داشته ایم و در مواردی که رعایت نکرده ایم ساختمان دچار مشکل شده است. ادامه دارد ⏬⏬⏬ @Tanbiholomah

ادامه بخش قبل ⏫⏫⏫ ❇️ تحقیقی در باب رابطه علم و دین (۳) در پاسخ باید بگوییم که در صورتی که سطوح سه گانه سابق را رعایت کردیم و پس از آن با رعایت قواعد داخلی علم توانستیم حقیقتی را کشف کنیم (مثل اینکه برای ساخت ساختمان 10 طبقه باید از آهن با فلان قطر استفاده شود) اگر صرفاً می خواهیم گزارش از حقیقتی که کشف کرده ایم بدهیم مانعی نیست ولی مشکل از آنجا شروع می شود که بعد از کشف این حقیقت «توصیه» می کنیم و مثلا می گوییم: پس باید خانه ها را اینگونه ساخت. ریشه این اشتباه این است که بین «کشف حقیقت» و «کشف مصالح و مفاسد» خلط می شود. علم بعد از رعایت قواعد پیشینی که ذکر آن رفت صرفا در نشان دادن حقیقتی از حقائق عالم کارآمد است نه کشف مصالح و مفاسد واقعی. پیش از تحلیل مسئله مثالی را برای روشن شدن بحث بیان می کنیم: فرض کنید گفته می شود که برای ایجاد بیشترین لذت از نوشیدن یک مشروب الکلی چه نکاتی باید رعایت شود؟ برای پاسخ به این پرسش حقائق زیادی از قواعد تکوینی این دنیا باید کشف شود. مثل اینکه آن نوشیدنی از چه موادی و با چه درصدی تولید شده است؟ چه کسی، با چه سنی، با چه جنسیتی، با چه شرائط و خصوصیات جسمی ای مصرف می کند؟ این نوشیدنی چه ارتباطی با سایر مواد خوراکی و نوشیدنی می تواند داشته باشد و آنها در طعم یا هضم این ماده چه اثری می گذارند؟ در چه منطقه ای و با چه خصوصیات آب و هوایی مصرف می شود؟ فرد مصرف کننده برای بار چندم است که مصرف می کند؟ و شاید دهها سوال دیگر. پاسخ به پرسشهای فوق جزو حقائق تکوینی این دنیا هستند و بالاخره در عالم بیرون نسبت به یک موضوع مشخص خارجی یک واقعیت وجود دارد و در اینجا «نسبیت» راه ندارد و امام معصوم علیه السلام نیز به عنوان عالم به همه حقائق موجود در دنیا پاسخ این پرسشها را می داند و می تواند نسبت به یک فرد مشخص با توجه به همه خصوصیات پیرامونی او توصیه کند که برای اینکه بیشترین لذت را ببری باید چه نکاتی را رعایت کنی. اما آیا لزوما این توصیه ی مطابق با واقعیت، مصلحت این شخص است؟ به هیچ وجه. چرا؟ پاسخ این است که درست است که واقعیات خارجی، نسبی نیستند ولی مصالح و مفاسد کاملا نسبی اند. توضیح اینکه مصلحت و مفسده همیشه نسبت به هدفی که ما ترسیم می کنیم معنا پیدا می کند. مصلحت داشتن یعنی ملائمت یک واقعیت با هدفی که مشخص کرده ایم. مثلا نمی توانیم به طور مطلق بگوییم بارش باران مصلحت دارد، چه اینکه کسی که بذری را در خاک کاشته است به هدف روییدن آن، برای او باران مصلحت دارد ولی کسی که گندم را چیده است و جمع کرده است به هدف نگه داری برای آینده، باران برای او مفسده دارد چه اینکه موجب فساد گندم هایش خواهد شد. پس علم تحت ضوابطی، واقعیت را کشف می کند ولی نمی تواند مصلحت و مفسده را تعیین کند زیرا برای تعیین مصلحت و مفسده باید هدف و غایت مشخص شود تا بعد نسبت آن واقعیت و غایت را بسنجیم و از رهگذر آن، مصلحت و مفسده مشخص گردد. اینجا دین است که غایة الغایات را بندگی خداوند متعال ترسیم کرده است و همه واقعیات عالم باید با این هدف و غایت از زندگی سنجیده شود تا مصلحت بودن یا مفسده بودن آن روشن گردد، چیزی که از دسترس علم خارج است. علم ساختمان سازی به ما می گوید که برای ساختمان 10 طبقه باید چه کار کرد؟ ولی نمی تواند به ما بگوید که ساخت ساختمان 10 طبقه چه نسبتی با بندگی خداوند متعال دارد؟ بلکه این دین است که می تواند پاسخ چنین پرسشی را بدهد. این بیان در واقع تعمیقی است نسبت به همان سطح اول یعنی «تأثیر دین در بهره گیری از محصولات علوم» چه اینکه ضوابط الزامی و توصیه های غیر الزامی شرع است که مشخص کننده نسبت واقعیات کشف شده توسط علوم با هدف از زندگی انسان است اما از آنجا که اخذ گزاره های دستوری و توصیه ای از علوم، ارسال مسلّم گرفته می شود می توان آن را سطح دیگری از رابطه علم و دین در نظر گرفت. @Tanbiholomah

مالک شریعتی که موقع جنگ ۱ سالش بوده نباید پستونک میخورده و باید میرفته خط مقدم، ولی ظریف که ۲۳ سالش بوده و فرار کرده آمریکا خیلی خوبه و نظام باید منت‌شو بکشه ! 🎬 #بیداری_مدیا برای بیداری وجدانها👇 @Bidari_Media

سه چیز تو خونه مطلقأ ممنوعه 🎬 #بیداری_مدیا برای بیداری وجدانها👇 @Bidari_Media

این خانم در سن ۱۴ سالگی دارند کارشناسی ارشد می‌خوانند ، خواهرشان هم نابغه است. اما خوب؛ چون با حجابن نباید دیده بشوند ... پس شما منتشر کنید؛ اگر طرفدار حجابید. #حجاب @abuhossein

🎥رهبر انقلاب: امروز در دنیای پیچیده‌ی پُرتبلیغات و پُرهیاهویی که بر بشریّت حاکم است، این حرکت اربعین، یک فریاد رسا و یک رسانه‌ی بی‌همتا است 🎬 #بیداری_مدیا برای بیداری وجدانها👇 @Bidari_Media

❌توئیت زیبای یک کاربر عرب: ایران روسیه را از دست غرب ‏بوسنی را از صرب‌ها عراق را از داعش لبنان را از دست صهیونیست‌ سوریه را از جنگ جهانی ونزوئلا را ازمحاصره آمریکا يمن را از دست عربستان و غرب قطر را از دست عربستان و اردوغان را از کودتا نجات داد. غزه را هم از دست صهیونیست‌ها نجات خواهند داد 🎬 #بیداری_مدیا برای بیداری وجدانها👇 @Bidari_Media

🎥 بهت و حیرت کارشناس نظامی تلویزیون فارسی‌زبان موساد از شهر موشکی عظیم حزب‌الله در زیرزمین و دل کوه‌های لبنان! ✖️فرزین ندیمی، تحلیلگر نظامی شبکه صهیونیستی اینترنشنال:حزب‌الله تأسیسات بسیار مفصلی زیرزمین دارد و توانسته با کمک مهندسین رزمی سپاه، تأسیسات فرماندهی کنترل و تونل‌های موشکی را در زیر زمین بسازد! ✖️حزب‌الله با نمایش این شهر می‌خواهد سطح بازدارندگی خود را به اسرائیل نشان دهد و بگوید می‌تواند از زیر زمین سراسر اسرائیل را با موشک‌های نقطه‌زن و دقیق هدف قرار دهد! اسرائیل امکان ندارد بدون کمک آمریکا به جنگ حزب‌الله و ایران برود! 🎬 #بیداری_مدیا برای بیداری وجدانها👇 @Bidari_Media

از کسی که تو کانادا صاحب یه رستورانه و اوضاع مالیشم خوبه میپرسه اگر برگردی عقب، با دانش الانت بازم مهاجرت می‌کنی؟ از ته دل گفت هیچ وقت!