💠ارزش عمل مربوط به‏ هدف‏ و انگيزه‏ و بينش تو از آثار و روابط آن‏ است كه اين همه بر شكل‏ عمل‏ هم اثر مى‏گذارند.

🔸مشكل‏ ما در اينجاست كه نمى‏خواهيم از نعمت‏هاى دنيا و امكانات آن، چيزى به دست بياوريم و نمى‏خواهيم با اين مركب‏ها به جايى برويم، وگرنه به نعمت‏ها دلبسته نمى‏شديم و حساب مى‏كرديم كه با داشتن و يا از دست دادن با كدامين زودتر مى‏رسيم؛ كه براى حركت ما دو پاى‏ شكر در هنگام دارايى و صبر در هنگام گرفتارى هست. پس ديگر چه رنجى داريم و چه مرگى داريم. آنجا كه با شكر و صبر مى‏توان رفت، آنجا كه اگر از پاى افتادى و ناتوان شدى، تازه با عجز مى‏توان رفت، ديگر چه حرفى داريم و چه منطقى داريم. آخر راه آنجا آغاز مى‏شود كه ما تمام مى‏شويم.

🔶صراط مستقيم، راه نزديك، راه ميان بر، همين عبوديت و اطاعت است‏، نه عبادت، نه رياضت، نه خدمت به خلق و نه شهادت. شهادتى كه از امر او الهام نگيرد و خدمتى كه از او مايه نگيرد و رياضتى كه از او نباشد و عبادتى كه نشان او را نداشته باشد، بر باد است. كُلُّ امْرٍ ذى‏ بالٍ لَمْ يُبْدأ بِبِسْم اللَّهِ فَهُوَ ابْتَر. آنچه نشان او را بر خود ندارد، دم بريده است، ناقص است، بى‏ارزش است. آنچه از او نشان گرفت، معنى دارد، حتى اگر جمع كردن پشكل‏ها و پاك كردن بينى يتيمى باشد.

🌿هنگامى كه او از اين ولنگارى و رهايى و هرز شدن، نجات پيدا كند و شكل‏ بگيرد، تازه آن وقت به مذهب رسيده و به دين، به اسلام دست يافته است. وقتى او از آزادى، آزاد شود، عبد بشود، تازه اول راه اوست. مذهب اصيل‏ راه انسانى است كه يافته باشد بايد حركت كند و بايد از آزادى و وسعت تبخير، به شكل‏ گرفتن و به عبوديت برسد و رسالت‏ها را به گردن بگيرد؛ چون نيازهايى در پيش است كه بخارهاى هرز را، به شكل‏ گرفتن دعوت‏ می کند.

💠آيا شما در موضوع خلافت و امامت تحقيقى داشته‏ايد؟ و آيا دليل بر خلافت بلافصل حضرت على فقط همين‏ «من كنت مولاه» و يا «تارك فيكم الثقلين» است. اگر دليل همين‏هاست چرا حضرت رسول با صراحت از خلافت نگفت و چرا حضرت على را نصب نكرد و كار را يك سره ننمود تا اين همه مشكل‏ و درگيرى پيش نيايد؟ براى نجات از اين همه تشكيك تاريخى و مزاحم، راه همان است كه ملاك انتخاب خليفه و رسول مشخص شود و روش انتخاب مشخص شود. آن وقت تمامى حرف‏ها و برخوردهاى رسول، وضع خليفه و تكليف امت را مشخص مى‏نمايد كه رسول (ص) آن جا كه مى‏خواست با صراحت كار را يك‏سره كند و قلم و دوات را طلب نمود، متهم به هجر و هذيان شد. باز هم با اعراض خود، كار را مشخص كرد و براى آن‏ها كه بخواهند، مشكلى‏ باقى نگذاشت، همان طور كه فاطمه (س) و ابوذر و عمار در تمامى مراحل زندگانى على، كار و راه و امر او را مشخص مى‏نمودند و ابهامى باقى نمى‏گذاشتند. مشكل‏ اين‏جاست كه ما از اين همه آيات و توبيخ و سرزنش و نفاق و عصيان و طغيان، چشم مى‏پوشيم و به قداست و پاكى خلفا و تمامى صحابه روى مى‏آوريم و باكى نداريم كه رسول خدا را عامل طغيان و عصيان قلمداد نماييم كه با وفات او همه به ستاره‏هاى هدايت بدل مى‏شوند و راهنما مى‏شوند.

💠هركس به اندازه‏ى ظرفيت خود بايد آب بردارد و به تشنه كامان برساند. گرچه آن كه سقاست و مشك و تشكيلات‏ دارد، مسؤوليت زيادترى دارد.

🌿در بينش اسلامى عمل و شغل ملاك ارزش نيست؛ كه عمل‏ها را با عامل‏ها و انگيزه‏هايش مى‏سنجند؛ كه: «كُلٌّ يَعْمَلُ عَلى‏ شاكِلَتِه»؛ هر كس عملش بر طبق نيّتى است كه به عمل شكل‏ مى‏دهد.

🔶«يا ايها الذين آمنوا اصبرا و صابروا و رابطوا». آنجا كه يك دسته هستند، اصبروا و آنجا كه دسته‏ها شكل‏ مى‏گيرند، صابروا و در نهايت پيوند و مرابطه‏ و از داخل هماهنگ ساختن و رابطه برقرار كردن دستور كسانى است كه تقوا و فلاح و رويش مى‏خواهند.

💠هر مكتبى سه مرحله تبيين و دو دستگى و درگيرى را ناچار دارد. ابراهيم موسى و عيسى و محمد در مرحله‏ تبيين، آزادى‏ مى‏دهند و امان‏ مى‏دهند و كلام خود را مى‏رسانند. و سپس با تماميت حجت و ظهور كفر صف‏ها مشخص مى‏شود و قتال‏ شكل‏ مى‏گيرد. و اين قتال و درگيرى عين رحمت و محبت است و همچون عذاب حق است كه نشان رحمت و عنايت اوست و همين كه پاك شدى به درجات بهشت راهت مى‏دهند و كدورتت را مى‏شويند و حتى تورات و انجيل از اين پيمان قتال نشانه‏ها دارد.

🌿در اين قرن وحشى، شديدترين نيازها، نياز جهت دادن و شكل‏ دادن و كشف كردن استعدادهاست. نياز رهبرى كردن و تربيت نمودن و بارور ساختن است.

✳️نه جهان از خوب و بد تشكيل‏ شده، و نه انسان از خوب و بد و روح و لجن. خوبى و بدى، شر و خير، صفت ارتباطهاى انسان با خودش، با جامعه و يا جهان است. هنگامى كه من با اسيد بد رابطه برقرار كردم، صدمه مى‏خورم و بدى مى‏بينم. شر و خير، خوب و بدى، نتيجه‏ى جهت‏گيرى و موضع‏گيرى انسان در هستى و در جامعه و در خويش است.

☘️آنچه كه اين هماهنگى نيروهاى درونى را به وجود مى‏آورد و تمركز و قدرت تو را تأمين مى‏كند، رياضت‏ها و ورزش‏هاى يوگا نيست؛ كه اين تلقين‏ها خودشان در روح‏هاى عاصى رنگى ندارند و تضادها را حل نمى‏كنند. آنچه كه به اين رياضت‏ها و ورزش‏ها اثر داده، همان قدرت بزرگى است كه در دل تو وسوسه كرده و تو را جلب نموده است و اين قدرت است كه قدرت‏هاى ضعيف‏تر را جذب مى‏كند. ولى تويى كه بالاتر از اين قدرت‏ها و بازى‏ها مى‏خواهى و ارزش خودت را بيش از اينها احساس كرده‏اى، ديگر نمى‏توانى به اين پناهگاه روى بياورى و اين بازى قدرت را در اين شكل‏ و شمائل براى هميشه ادامه بدهى.

🌿اين نكته هم بايد در نظر گرفته شود كه خداوند در قرآن هنگامى كه ما را به طبيعت نزديك مى‏كند و حادثه را در چشم ما مى‏گستراند، ما را در طبيعت نگاه نمى‏دارد و در بند حادثه‏ها نمى‏اندازد. مثلا هنگامى كه مى‏خواهد قدرت و شعور خود را در يك صحنه‏ى زيباى طبيعت؛ مثل ريزش باران بر سرزمين خشك مرده نشان دهد، ديگر در بند كيفيت حركت باد و چگونگى تشكيل‏ ابرها و اقسام مختلف ابرها و خصايص آنها نمى‏ايستد؛ چون اينها به علوم طبيعى مربوط هستند كه در اين قسمت‏ها كنجكاوى كنند و معلوماتى تلنبار نمايند. اين كنجكاوى گر چه در علوم طبيعى نافع است و لازم است، اما در اين‏جا كه اين صحنه‏ها به صورت پل و يا نردبانى به كار گرفته شده است كنجكاوى زياد و تعمق در اين پل و چگونگى آن ما را از راه باز مى‏دارد. و چه بسيار فرق است بين كسى كه پل براى او وسيله‏ى عبور است و ديگرى كه اين كار رشته‏ى تخصصى و هدف فكرى او حساب مى‏شود.

✅«اللهُمَّ اجْعَلْ غِناىَ فى‏ نَفْسى‏»؛ بى‏نيازى و غناى مرا در خودم بگذار. مادام كه انسان در خودش جريانى شكل‏ نگيرد و غنايى منزل نكند، هيچ چيز ديگر به جاى او غنايى نمى‏آورد

✳️عشق و ترس، نيروهاى نهفته‏ى انسان را شكل‏ مى‏دهند و راه مى‏اندازند. و هر قدر اين عشق عميق‏تر باشد، اين حركت و گرايش شديدتر خواهد بود.

✳️توحيد، جهت گرفتن انسان است از شرك، از نفاق؛ يعنى از پراكندگى‏ها و از بى‏شكلى‏ها. اين توحيد در هستى و در جامعه و در درون انسان شكل‏ مى‏گيرد. در هستى از رب‏النوع‏ها و بت‏ها و در جامعه از طاغوت‏ها و در درون از هوس‏هاى نفس، تو را آزاد مى‏سازد؛ همچون ابراهيم، آزاد از بت‏ها و ستاره‏ها و آزاد از غرورها و از اسماعيل خويش.

✳️رسول افرادش را همراه بينات و كتاب و ميزان تربيت مى‏كند و آنها را شكل‏ مى‏دهد تا بار سنگين رسالت او را به دوش بگيرند.

💠رسول همراه ذكر، نه تلقين، همان آدم‏هاى ساده را به ادراكات حضورى و بلاواسطه‏شان راهنمايى مى‏كرد و با اين بينات يك جريان فكرى در آنها شكل‏ مى‏گرفت. آنها از وضعيت‏ و تقدير و تركيب‏ خودشان كه بلاواسطه احساس مى‏كردند، به حاكمى و به ادامه‏اى و به نقشى مى‏رسيدند

☘️روش كار رسول اين نيست كه فقط كارها پيش برود، بلكه مقصود او اين است كه آدم‏ها با كار خودشان پيش بيايند و ارتقاء وجودى بگيرند و همين نوع مديريت و رهبرى كار را مشكل‏تر هم مى‏كند؛ چون ديگران مى‏توانند از هر وسيله براى رسيدن به مقصود خود استفاده كنند، در حالى كه رسول فقط زمينه‏ى اين استفاده را فراهم مى‏كند و ديگر اين مردم هستند كه با شكر يا كفرشان به قرب و بعد، به رشد و خسر مى‏رسند.

❇️قدر، درك باطنى ما از يك حقيقت است و حدى از بلوغ باطنى است.

دین ارثی – سنتی یا دستوری دین ارثی – سنتی با احکام و دستور العمل ها و امر و نهی ­ها آغاز می­شود؛ در این نوع دین، اعمال، به صورت تعبدی اجرا می شود؛ بدون زمینه ی شناخت و بدون ریشه ی عشق و عقیده. این نوع دین که نه زمینه ای دارد نه ریشه ای، درخت طیبه ای نیست که ثابت باشد و ثمره و میوه بدهد. دین احساسی – عاطفی در دین احساسی – عاطفی، بیشتر از همه، احساسات و عاطفه ی انسان دخیل است. در این نوع دین فقط احساس، مؤثر است، آن هم احساسی بدون زمینه ی شناخت و احساسی بدون اعمال تعبدی؛ به این معنا که در این نوع دین اعمال، تعبدی اجرا نمی شود، بلکه فقط اعمالی اجرا می شود که با احساس و عاطفه­ی ما هماهنگ باشد؛ مثلا نماز شب خوانده می شود اما انفاق نمی شود، یا انفاق می شود اما خمس داده نمی شود یا زیارت معصوم (ع) صورت می پذیرد اما حجاب رعایت نمی شود و... . در دین احساسی – عاطفی آدم ها را داغ می کنند و حرارت می دهند؛ لذا طبیعی است که این ها با عوض شدن محیط، زود سرد بشوند. و درخت طیبه ای نیستند که استوار بر پای خود ایستاده باشند. دین اصیل با اندک توجهی در می یابیم اعمالی که زمینه و ریشه نداشته باشند دوامی نمی آورند. کسی که در عمل کوتاهی نداشته باشد اما عمل او از روی بصیرت و بینش نباشد مانند کسی است که از جاده بیرون رفته؛ پس هر چه سرعتش بیشتر باشد جز دوری از مقصد، چیزی بر او نمی افزاید. کسی که به صورت تعبدی، اعمال را اجرا می کند اما فهم عمیقی از دین ندارد، مانند خر آسیاب است؛ دور می زند ولی جلو نمی رود. عنه صلى الله عليه و آله : المُتَعبِّدُ بِغَيرِ فِقهٍ كالحِمارِ في الطّاحونِ .

✳️ما باید تفکیک کنیم بین موازینی که ناظر به تزاحم ادله است و موازینی که ناظر به تزاحم نیست. موازین اقسامی دارد موازین در مقام تزاحم، انتخاب، متشابهات و میزان در رد و قبول اعمال مثل ولایت یا نماز و یا به عنوان مثال میزان در مقام انتخاب اسلام، حق است «الَّذينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَه» الزمر : 18 در این آیه میزان تبعیت قول احسن، حق است. و حق یعنی چیزی که تناسب و پایداری دارد ولی در اصول فقه ما بحث موازین فقط در بحث تزاحم و اهم و مهم را مطرح می کنند.

✳️برای پی بردن به راز تفاوت های روایی دو راه وجود دارد مثلا یک طبیبی وجود دارد که در یک روز نسخه های متفاوتی را می دهد یک راه آن این است که برویم افراد را بشناسیم تا به سرّ این تفاوت پی ببریم و راه دیگر این است که معیار این تجویز ها را بدانیم؛ راه اول بسیار دشوار و در مواردی غیر ممکن است. میزان: در جایی است که انتخاب است و انتخاب نیزجایی است که تزاحم ها و یا متشابهات تاریخی یا روایی است؛ یعنی مصداق های متفاوتی دارد در این جا معیار ها در مقام تطبیق راه گشا است. اما در بحث میزان قبول اعمال در اینجا دیگر انتخاب مطرح نیست، در روایات گاهی میزان قبول را ولایت و در برخی روایات نماز مطرح شده؛ نماز بروز حقیقت سلوکی انسان است اگر نماز را نوعی مشقت و باری بر دوش خود دانستیم معلوم می شود که خیلی فاصله داریم اما اگر نماز با اشتیاق و حضور باشد این نشانگر قرب و نزدیکی انسان است.

💠بین میزان بودن ولایت و میزان بودن علی تفاوت است اولی عام است و عموم کسانی که از ولایت ائمه برخوردارند (شیعه) را شامل می شود ولی دومی یعنی میزان بودن علی در مقایسه من و رفتارم با علی ع است یعنی در خواب بیداری علی ع چه جایگاهی دارد و تو در کجا هستی؟ البته همه ما می دانیم که ما نمی توانیم به پای علی ع برسیم که در این جا بحث سعی مطرح می شود و لازم نیست که کاملا در مقام علی باشم.

💠آنچه به‌عنوان تنقیح مناط در فقه و اصول فقه مطرح است غیر از میزانی است که ما می‌گوییم مراد از مناط حکم، مصالح و مفاسدی است که حکم بر اساس آن مصالح و مفاسد صادر گردیده‌است و دائر مدار مصلحت و مفسده است اما میزان یعنی تمییز احکام و جداسازی آن‌ها از یکدیگر است و کاملاً با بحث مناط متفاوت است به‌نظر می‌رسد که بحث تنقیح مناط و اقسام آن از اصول عامه به علم اصول را پیدا کرده. ولی ملاکات و موازین برای تشخیص تکلیف است همانند بحث اهم و مهم در مقام تزاحم که الان تکلیف من چیست؟ غرض اصولیون از به دست آوردن معیار تسرّی حکم به موارد دیگر است اما غرض از معیار این نیست.