لذا سخت ترین شبی است که میت تجربه می کند و گریزی از آن نیست اما چون به شدت متاثر از اعمال و نیات افراد است، می توان کیفیت آن را به دست خود تغییر داد و از وحشت و فشار آن کاست و بزرگانی چون ائمه معصومین را به فریادرسی طلبید.
لذا هر چند شب اول قبر حتی برای مومن هم سخت است اما با وجود فرشته های الهی و اعمال نیک خود مومن و حضرات معصومین، می تواند برای مومن بسیار آسانتر و بلکه غیر قابل مقایسه با شب اول قبر کافر و فاسق باشد.
نکیر و منکر
سوالات نکیر و منکر از مهمترین حوادث شب اول قبرند. بنابر روایاتی (که در حد تواترند) این دو فرشته (که هیبت زیادی داشته و موجب رعب میت می شوند) ماموران خداوند برای بررسی اعتقادات شخص تازه در گذشته هستند. در برخی روایات از این دو فرشته به «دو نگهبان قبر» تعبیر شده است. نکیر و منکر در شب اول قبر، وارد قبر می شوند. یکی در جانب راست و دیگری در جانب چپ متوفی قرار می گیرد و شروع به پرسیدن سوالاتی از او می کنند.
این سوالات راجع به اعتقادات مهم است. سوالاتی مثل: خدایت کیست؟ پیامبر و امامت کیست؟ و جوانیت را در چه راهی صرف کردی؟ و ... می باشد.
«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: «إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا دَخَلَ حُفْرَتَهُ یَأْتِیهِ مَلَكَانِ:اَحَدُهُمَا مُنْكَرٌ وَ الْآخَرُ نَكِیرٌ، فَأَوَّلُ مَا یَسْأَلَانِهِ عَنْ رَبِّهِ وَ عَنْ نَبِیِّهِ وَ عَنْ وَلِیِّهِ، فَإِنْ أَجَابَ نَجَا، وَ إِنْ تَحَیَّرَ عَذَّبَاه؛ رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله و سلّم فرموده است: همانا بنده هنگامى كه داخل قبر خود شود دو ملك نزد او حاضر شوند (یكى منكر و دیگرى نكیر است) و اول چیزى كه از وى سؤال كنند (از پروردگار، و پیغمبر، و امام او سؤال نمایند) پس اگر جواب دهد نجات یافته است، و اگر متحیر بماند و جواب نگوید عذابش نمایند.»
تعابیری همچون « شرّ نکیر و منکر » یا « هول نکیر و منکر » که در روایات آمده است، به دلیل ترس و اضطرابی است که با دیدن این دو فرشته، به سراغ میت می‌آید؛ از این رو خواندن سوره ملک، برای خلاصی از ترس و وحشت پس از مرگ سفارش شده است؛ در برخی دعاها نیز خلاصی از این مرحله دشوار طلب شده است.
همچنین به نزدیکان میت سفارش شده است که پس از خاکسپاری، میت را تنها نگذارند و با تلقین به او، در پاسخ دادن به سئوالات نکیر و منکر یاری‌اش کنند.
البته در برخی روایات نقل است که سوال قبر مخصوص همه نیست بلکه فقط از کسانی که دارای ایمان محض یا کفر محض هستند سوال می شود و حساب و کتاب بقیه موکول به روز قیامت است.
منابع:
كشف المحجة لثمرة المهجة، ص: 273.
طرائف الحكم یا اندرزهاى ممتازترجمهج2،152.
شهاب الأخبار با ترجمه،متن،80 ،الباب الاول.
اصول کافی، باب المسأله فی القبر 2/ 634 و 3/201.
الكافی، ج3، 235.
فروع کافی ،ج2،ص 237.
عالم برزخ در چند قدمی ما: محمد محمدی اشتهاردی، ص109.
پیامبر اکرم(ص) فرمودند: همانا قبر هر روز صاحبش را با پنج چیز میزند:
۱)من خانه فقر و بد بختی هستم، با خودتان یک گنجی بیاورید.
۲)من خانه وحشت و تنهایی هستم ، با خودتان یک رفیقی را بیاورید.
۳)من خانه ظلمت و تاریکی هستم، با خودتان یک چراغی بیاورید.
۴)من خانه سنگ ریگ هستم ، با خودتان یک فرشی بیاورید.
۵)من خانه مارها و عقرب ها هستم، با خودتان یک پادزهری بیاورید.
کسی گفت: اینها چه هستند؟ پیامبر اکرم(ص) فرمودند:واما گنج، کلمه شهادت یعنی اشهد ان لا اله الا الله و اشهد ان محمدا رسول الله و اشهد ان علیا ولی الله، واما رفیق و انیس ،تلاوت قرآن مجید است. و اما چراغ و روشنایی، نماز شب است. و اما فرش ما ، عمل صالح است. و اما پادزهر،صدقه است.
در روايـات اسـتفاده مى شود كه منكر و نكير و مبشر و بشير چهار ملك نـيـسـتـنـد، بـلكـه دو فـرشـتـه انـد كـه چـون بـر قـبـر كـافـر داخـل شـونـد مـنـكـر و نـكـيـر، و زمـانـى كـه بـر قـبـر مـومـن داخل شوند مبشر و بشير نامیده مى شوند. در نظر كافر با صورت ها و هيبت هايى وحـشـتـنـاك ظـاهـر شونـد و در نـظـر مـومـن بـا چـهـره اى زيـبـا و بـوى خـوش متمثل مى شوند. ("فرشتگان و تحقیقی قرآنی، روایی و عقلی"، علیرضا رجالی تهرانی، فصل سوم: اصناف و مراتب فرشتگان ـ نکیر و منکر)
اگر یاد مرگ بی فایده بود ،امام سجاد در صحیفه سجادیه این دعا را بیان نمی کردند:"خداوندا یاد مرگ را برای ما گاه به گاه مگردان"
در روایتی از پیامبر اعظم(ص)آمده است که در پاسخ سؤال مرد اعرابی که خواسته بود همواره دلش زنده باشد و نمیرد،فرمودند:"همواره به یاد مرگ باش"
یاد مرگ مانع از انجام گناه می شود و باعث نزدیکی بیشتر بنده به خدایش می شود.
اعمال خیری هم چون نماز اول وقت، دائم الوضو بودن، صله رحم، صدقه دادن، دستگیری از مستضعفین و فقرا، مهربانی با اطرافیان و فرزندان خود و از همه مهمتر به یاد مرگ بودن از فشار قبر بر خود بکاهد.