✅ چند مسئلۀ شرعی در باب خمس (15) 📝 اگر مکلف عین مال را به عنوان مال تجارت و به جهت سودآوری نگهداری کند، مثلاً گاو یا مرغی را نگهداری کند تا با افزایش وزن آن‌ها سود کند، سر سال خمسی اگر نماء متصل (نماء، یعنی رشد و نماء متصل یعنی خود مال رشد پیدا کند؛ مانند گوسفندی که افزایش وزن پیدا می‌کند یا درختی که شاخ و برگ می‌دهد و قطورتر می‌شود.) قابل فروش و گرفتن قیمت آن ممکن باشد، پرداخت خمس آن واجب است. اما اگر قصد او سودآوری از نماء منفصل باشد، یعنی مثلاً مرغ را نگهداری می‌کند تا با تخم‌مرغ‌ها تجارت کند، نماء متصل آن خمس ندارد. و همچنین اگر از مال برای تعیش (بهره‌گیری در زندگی بدون قصد تجارت) استفاده می‌کند، مثلاً می‌خواهد خودش و مهمانان و خانواده‌اش از گوشت گوسفند استفاده نمایند، در این صورت هم سر سال خمسی، نماء متصل مشمول خمس واقع می‌شود؛ زیرا عرفاً افزایش وزن حیوان، زیاده محسوب می‌شود.

توجه: مسئله در فرضی بیان شده که اصل مال خمس ندارد یا خمس آن پرداخت شده‌است.

✅ چند مسئلۀ شرعی در باب خمس (16) تورم وقتی اصل مال خمس ندارد یا خمس آن پرداخت شده است، ولی قیمت آن افزایش پیدا می‌کند، اینکه مقدار افزایش قیمت مشمول خمس هست یا نیست، تابع احکامی است که در کتاب خمس به‌تفصیل در مورد آن صحبت شده‌ است. اما آنچه در اینجا ذکر می‌کنیم، در مورد افزایش قیمت ناشی از تورم است: 📌 مقدار افزایش قیمت که مربوط به تورم باشد، طبق نظر آیت‌الله خامنه‌ای سود محسوب نمی‌شود؛ مثلاً زمینی که صد میلیون بوده و خمس آن پرداخت شده و الان صدوبیست میلیون شده، ولی بر اثر تورم، ارزش صد میلیون پول به صدوپنج میلیون تبدیل شده‌است، در این صورت فرد پانزده میلیون سود کرده‌است. اما طبق آخرین نظری که از آیت‌الله سیستانی منتشر شده است، در این مورد بنا بر احتیاط واجب احکام مربوط به ترقّی قیمت جاری می‌گردد و در صورتی که مجتهد جامع الشرایط دیگر با رعایت الأعلم فالأعلم قائل باشد که تورّم خمس ندارد، می‌تواند در این مورد از وی تقلید نماید و بر این اساس لازم نیست خمس افزایش قیمت را بپردازد.

✅ چند مسئلۀ شرعی در باب خمس (17) خمس فیش حج یا عمره و سود آن نظر آیت‌الله خامنه‌ای: پولی که به عنوان ثبت نام پرداخت شده، اگر از درآمد باشد، سر سال خمسی مشمول خمس است؛ زیرا با اصل پول کار می‌شود و در واقع یک نوع سرمایه‌گذاری است؛ حال اگر کسی تا کنون خمس مبلغ ثبت نامی را پرداخت نکرده است، طبق نظر آیت‌الله خامنه‌ای باید برای پرداخت خمس تورم را در نظر بگیرد. نکتۀ دیگر اینکه علاوه بر پول ثبت نام، دو سال پیش کسانی که نوبت حجشان فرا رسیده بود، برای اعزام به حج پولی به سازمان حج پرداخت کردند، ولی بخاطر کرونا به حج نرفتند. آیا آن پول هم مشمول خمس است؟ خیر؛ اگر از درآمد بین سال پرداخت شده باشد، مشمول خمس نیست؛ زیرا آن پول از ملک آنها خارج شده بود. (اگر از درآمد سالگشت شده که خمس آن داده نشده، پرداخت شده باشد، مشمول خمس است.) اما سودهایی که از سوی بانک داده می‌شود در صورتی که قابل وصول نباشد، هرگاه وصول شد، جزء درآمدهای همان سال حساب می‌شود و آنچه سر سال اضافه بیاید، مشمول خمس است. نظر آیت‌الله سیستانی: اگر فرد با درآمد بین سال برای حج یا عمره، بدون انعقاد قرارداد اجاره ثبت نام کرده و در نوبت سازمان حجّ و زیارت قرار گرفته و پس از سال خمسی یا در سال­های بعد مشرّف می‌شود، در صورتی خمس ندارد که حج یا عمره واجب بوده و قبلاً با استطاعت یا نذر شرعی و مانند آن بر ذمّۀ فرد آمده (مستقرّ شده) باشد؛ در این حالت، چنانچه برای تشرّف، راه دیگری جز ثبت نام و در نوبت قرار گرفتن وجود نداشته باشد و مال دیگری که از آن، خمس این پول را پرداخت کند نداشته باشد، مبلغ مذکور خمس ندارد؛ امّا در غیر این صورت، مثل آنکه حج یا عمره مستحبی باشد یا آنکه سال اول استطاعت حج واجب باشد - که هنوز حج بر ذمّۀ او به‌طور قطعی ثابت نشده - یا آنکه قبلاً حج بر ذمّۀ او آمده و نرفته، ولی اکنون توانایی خرید فیش آزاد را داشته باشد، یا تمکّن از پرداخت خمس آن از اموال دیگرش داشته باشد، پول ثبت نام در انتهای سال خمس دارد و پولی که علاوه بر ثبت نام پرداخت می‌شود تا به فرد فیش حج داده شود، باز اگر همان شرایط مذکور را دارا بود، خمس ندارد و الا فرد باید لحاظ نماید قیمت سفر حج یا عمرۀ مذکور که مثلاً شش ماه بعد از سال خمسی انجام می‌شود به نرخ روزِ پرداخت خمس، چقدر ارزش دارد و خمس آن را بپردازد. کسی که برای حج یا عمره از درآمد بین سال، مثلاً مبلغ یک میلیون تومان با افتتاح حساب پس‌انذار قرض‌الحسنه یا سرمایه‌گذاری وکالتی در بانک به نام خودش ثبت نام کرده و به لحاظ قانونی در نوبت سازمان حجّ و زیارت برای تشرّف قرار گرفته است، چنانچه بعد از گذشت چند سال متوجّه شود که لازم بوده خمس موجودی بانکی‌ش را می‌­داده، با فرض اینکه هم اکنون امتیاز فیش حج یا عمرۀ وی به استثنای مبلغ موجود در حساب بانکی‌اش مثلاً 20­ میلیون تومان ارزش‌گذاری می‌گردد، در این صورت کافی است خمس موجودی فعلی بانکی خود را که سال بر آن گذشته بپردازد؛ البتّه، اگر فرد امتیاز قانونی فیش حج یا عمره‌­اش را در ازای دریافت مبلغ مثلاً 20­ میلیون تومان - بدون لحاظ موجودی بانکی خود - به شخص دیگری به صورت شرعی در ازای دریافت مبلغی انتقال دهد، مبلغ مذکور درآمد بین سال انتقال محسوب می‌شود که اگر صرف در مؤونه نشود خمس دارد. اما در مورد سود، اگر ثبت نام بدون شرط سود و بدون وکالت یا اجازه دادن به بانک برای سرمایه‌گذاری شرعی بوده، ولی بانک حسب قانون خویش مبلغی سود به حساب فرد واریز نموده، چنانچه آن فرد سود مذکور را برداشت ننماید، لازم نیست خمس آن را بپردازد، هرچند بداند سازمان حجّ و زیارت آن سود یا معادلش را برای وی در سفر حج هزینه خواهد کرد؛ امّا اگر سود مذکور را برداشت نماید و بخواهد‌ آن را در زندگی صرف نماید، در صورتی که بانک مذکور دولتی یا مشترک در کشورهای اسلامی است باید نصف سود را به فقرای متدیّن شیعۀ اثناعشری صدقه دهد و نصف دیگر آن را می­‌تواند برای خود در مصارف حلال هزینه نماید و در صورتی که قبض و تملّک شود، جزء درآمد بین سال محسوب می‌شود. 📌 برگرفته از م 628 تا 630 و 677 و 678 توضیح المسائل جامع آیت‌الله سیستانی، ج 2

✅ چند مسئلۀ شرعی در باب خمس (18) ارث ارث، طبق نظر آیت‌الله خامنه‌ای تکسب نیست و لذا خمس ندارد (حتی اگر بر آن سال بگذرد). اما طبق نظر آیت‌الله سیستانی با مراعات شروط زیر خمس ندارد: الف. ارث شرعی باشد و بر اساس قواعد معتبر در مبحث ارث به انسان برسد. بنابراین، اگر مسلمانی که شیعۀ دوازده امامی است، مالی از غیر این راه، مانند تعصیب به او به ارث برسد، آن مال چنانچه تا سر سال خمسی باقی بماند و صرف در مئونه نگردد، باید خمس آن را بدهد. ب. فرد توقّع ارث بردن داشته باشد و چنانچه ارثی ‌به او برسد که توقّع آن را نداشته و از غیر پدر و فرزند باشد، احتیاط واجب آن است که اگر از مخارج سالش زیاد بیاید، خمس آن ارث را بدهد. ج. به مالی که به ارث رسیده، در زمان زنده بودن فرد، خمس تعلّق نگرفته باشد (مگر آنکه کسی که مال از او به ارث رسیده (میّت) به‌‌ دادن خمس عقیده نداشته یا عقیده داشته، ولی عمداً یا از روی کوتاهی و سهل‌انگاری خمس نمی‌داده‌ است). د. میّت، خمس بدهکار نباشد (مگر آنکه کسی که مال از او به ارث رسیده (میّت) به‌‌ دادن خمس عقیده نداشته یا عقیده داشته، ولی عمداً یا از روی کوتاهی و سهل‌انگاری خمس نمی‌داده است).

در این فرسته، اصلاحی صورت گرفت (در قسمت نظر آیت‌الله سیستانی)

✅ پرداخت وجوهات شرعی به فقیری که می‌تواند کار کند 📝 فقیری که می‌تواند کسب کند و مخارج خود و خانواده‌اش را تهیّه نماید و از روی تنبلی اقدام نمی‌کند، جایز نیست از وجوهات شرعیّه‌ای که فقر در آن معتبر است (مثل زکات و سهم سادات در خمس)، چیزی به وی پرداخت شود. 📌 مگر اینکه زمان کسب و کارش گذشته باشد، طوری که فعلاً محتاج به مخارج یک روز یا بیشتر باشد و راهی برای تأمین آن نداشته باشد؛ در این صورت دریافت سهم فقرا برای وی تا زمان فرا رسیدن کسب و کار و تحقق درآمد- با رعایت سایر شرایط استحقاق- جایز است. ⚠️ البته امام‌خمینی در این استثناء هم یک احتیاط دارند و می‌فرمایند: اگر فقیر خودش عمداً کاری کرده باشد که فعلاً امکان تکسب ندارد، باز هم بنا بر احتیاط واجب نباید به وی وجوهات داد.

✅ قرائت صیغه ازدواج توسط وکیل 📝 زن و مرد تا اطمینان نکنند که وکیل آنها صیغه را خوانده است، نمی‌توانند به یکدیگر نگاه محرمانه نمایند، و گمان به اینکه وکیل صیغه را خوانده است، کفایت نمی‌کند؛ اما اگر وکیل خودش بگوید صیغه را خوانده‌ام، طبق نظر امام‌خمینی کافی است و می‌توان ترتیب اثر داد، ولی طبق نظر آیت‌الله سیستانی تا وقتی اطمینان به گفتۀ او نباشد، احتیاط واجب آن است که بر آن ترتیب اثر ندهند. 📌 برگرفته از کتاب احکام کاربردی، ص ۲۰۷

✅ برای قربانی عید قربان، هنوز هم فرصت باقی است! 📝 لازم نیست که قربانی حتماً در روز عید قربان (دهم ذی‌الحجه) انجام شود؛ بلکه می‌توان روزهای یازدهم و دوازدهم هم قربانی کرد. البته بهترین زمان آن از طلوع آفتاب روز عید است تا زمان اقامۀ نماز عید؛ لازم به ذکر است که در سایر ایام سال هم می‌توان قربانی کرد، اما قربانی عید قربان (اُضحیه) مختص این سه روز است.

✅ چند مسئلۀ شرعی در باب خمس (19) بیمۀ بیکاری به طور کلی پول دریافتی از بیمه که ناشی از پرداخت حق بیمه توسط بیمه‌گذار نباشد، مانند بیمه بیکاری، برای دریافت‌کننده، هدیه است و طبق مبنای تکسب (مبنای آیت‌الله خامنه‌ای) خمس ندارد؛ طبق نظر آیت‌الله سیستانی نیز اگر این مبلغ به صورت انتقال اعتباری از طریق شبکۀ شتاب بانکی به حساب شخص واریز می‌گردد، حکم آن مانند یارانه است که تا برداشت نکرده تکلیفی نسبت به خمس آن ندارد. اما اگر ناشی از پرداخت حق بیمه توسط بیمه‌گذار باشد، مانند بیمۀ جبران خسارت، درآمد است و طبق هر دو مبنا خمس دارد.

✅ غدیر دو استفتاء از آیت‌الله خامنه‌ای: س 1464. آیا انشای عقد اخوّت در ایّامی غیر از روز عید غدیر خم جایز است؟ ج. انحصار آن به روز مبارک عید غدیر خم معلوم نیست، هرچند اولیٰ و احوط است. س 1465. آیا واجب است عقد اخوّت به همان صیغۀ مشهور اجرا شود یا این که اجرای آن به هر لغتی صحیح است؟ ج. صیغه خاصی وارد نشده است. آیت‌الله سیستانی: بزرگداشت عید غدیر در سیرۀ معصومین علیهم‌السلام جایگاه خاصّی داشته و آن بزرگواران تأکید زیادی نسبت به برپایی باشکوه این عید داشته‌اند و سزاوار است مؤمنین، علاوه بر بازگویی و انتقال معارف غدیر و ولایت امیر المؤمنین علی علیه‌السلام در این ایّام، ‌در تعظیم و تکریم آن با برگزاری مراسم و رعایت سایر آدابی که برای روز غدیر سفارش شده، اهتمام ورزند. برخی از آدابی که برای عید غدیر در روایات نقل شده، عبارتند از: «حمد و شکر خداوند متعال بر نعمت ولایت»، «روزه»، «غسل»، «نماز»، «زیارت امیر المؤمنین»، ‌«دعا و درخواست حاجت»، «ذکر فضائل و مناقب حضرت امیر المؤمنین»، «صلوات فراوان بر محمّد و آل محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم»، «بیزاری از دشمنان اهل بیت علیهم‌السلام»، «تبریک و تهنیت گفتن»، «پوشیدن پاکیزه‌ترین و فاخرترین لباس»، «عطر زدن»، «سرور و شادمانی و تبسّم و لبخند به روی مؤمنین»، ‌«دید و بازدید»، «هدیه دادن»، «برپایی جشن»، «انفاق»، ‌«اطعام»، «افطاری دادن به روزه‌داران»، ‌«توسعۀ زندگی بر خانواده و برادران دینی»، «نیکی و احسان»، ‌«انفاق و کمک به نیازمندان»، «برآوردن حوائج مؤمنین».

کتاب «احکام کاربردی» که در ایام برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، با شمارگان محدود در نمایشگاه عرضه شد، حالا پس از رفع برخی نواقص و معایب، اکنون در تیراژ گسترده در حال عرضه است.