اعوذ بالله من الشیطان الرجیم بسم الله الرحمن الرحیم يا يَحْيى‏ خُذِ الْكِتابَ بِقُوَّةٍ وَ آتَيْناهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا وَ حَناناً مِنْ لَدُنَّا وَ زَكاةً وَ كانَ تَقِيًّا

در این کانال، به مطالعاتی می‌پردازیم که گزاره‌های موجود در آیات قرآن کریم و روایات اهل‌بیت پیامبر علیهم السلام را به شکل فرامتنی مورد مطالعه قرار داده‌اند. همچنین همه مطالب پیرامونی این‌گونه مطالعات. #ابتدا

خلاصه آن👆 این است که در یک کتاب تاریخی قرون وسطی در بریتانیا (کتاب وقایع عصر آنگلوساکسون) نوشته شده است که در سال 685 میلادی، باران خون بارید و این دقیقا سال شهادت امام حسین علیه السلام است... لینک مقاله اصلی که به انگلیسی است... لینک آنلاین صفحه مورد نظر در کتاب وقایع عصر آنگلوساکسون در ص 38 این کتاب، در خصوص مهمترین وقایع سال 685 میلادی این جمله گزارش شده است: "685. In this year in Britain it rained blood, and milk and butter were turned into blood." «685، در این سال در بریتانیا باران خون بارید، و شیر و لبنیات به خون تبدیل شد». پی نوشت: امام رضا علیه السلام و حضرت زینب سلام الله علیها به این واقعه اشاره کرده‌اند. عیون اخبارالرضا علیه السلام، ج1، ص300 امالی مفید، ج1، ص320 #یابن_شَبیب_لَمّا_قُتِلَ_جَدِّی_الحُسَینُ_أمطَرَتِ_السَّماءُ_دَما #أفَعجبتم_أن_قَطَرَتِ_السَّماءُ_دَما @mTatbiqy

💠 گزارشی از مطالعات تطبیقی پژوهشگران ایرانی درباره تبار تاریخی مادر امام دوازدهم و معرفی مقالات منتشر شده در ژورنال‌های بین‌المللی به بهانه انتشار‌ مقاله Hadi Taghavi & Ehsan Roohi (2022), Caesar Bardas and the Earthquake of Constantinople: The Rival Depictions of the Event in the Arabic and Byzantine Sources, Al-Masāq: Journal of the Medieval Mediterranean. در منابع شیعه، روایتی منقول از بشر بن سلیمان به جا مانده که مادر امام دوازدهم را دارای اصالتی رومی (بیزانسی) و نوه قیصر روم دانسته است. این روایت مشتمل بر شرح مجلس عروسی مادر امام دوازدهم در کاخ قیصر و بر هم خوردن عروسی به علت زلزله و متعاقبا راه یافتن او به سامرا و ازدواجش با امام یازدهم است. دو محقق ایرانی،‌ هادی تقوی و احسان روحی، در مجموعه‌ای از پژوهش‌ها، مؤلفه‌های تاریخی روایت اسلامی را با روایت موجود در تواریخ بیزانسی مقایسه کرده و تلاش کرده‌اند ربط و نسبت روایت اسلامی را با منابع برون‌اسلامی بکاوند. این پژوهش‌ها علاوه بر متون تاریخی، همچنین مبتنی بر یک پژوهش میدانی در ترکیه (محل کنونی امپراطوری بیزانس) است؛ به همین جهت، نویسندگان در این مقالات، علاوه بر تواریخ مکتوب بیزانس، از شواهد مادی (material evidence) به‌جامانده از قرن نهم میلادی بیزانس (مانند سکه‌ها، مهرهای سلطنتی، کتیبه‌ها، نقاشی‌ها، قبرنوشته‌ها، کلیساها و قصرها) نیز بهره گرفته‌اند. همچنین، علاوه بر مراجعه به کتابخانه تخصصی نسخ و کتب چاپ سنگی بیزانس در برلین، با شماری از بیزانس‌شناسان اروپایی نیز تبادل نظر کرده و نتایج این تحقیقات را در نشست‌های معتبر مطالعات بیزانس ارائه کرده‌اند. مقالات منتشر شده تا کنون عبارتند از (به ترتیب انتشار): 1️⃣ مقاله An Ignored Arabic Account of a Byzantine Royal Woman «یک گزارش عربی مغفول از یک بانوی سلطنتی بیزانسی» که در ۲۰۱۹ در ژورنال Al-Masāq: Journal of the Medieval Mediterranean [تخصصی‌ترین نشریه‌ی آکادمیک برای مطالعات در حوزه اعراب-بیزانس] منتشر شد و در سال 2021 به عنوان برنده جایزه مقالات برتر انجمن مطالعات قرون وسطی مدیترانه‌ای (Society for the Medieval Mediterranean) معرفی شد. (منبع) این مقاله تلاش کرده قیصر معرفی شده در روایت اسلامی را با بارداس (درگذشته در 866 میلادی/۲۴۵ هجری) تطبیق دهد و زمینه تاریخی ماجرا را روشن کند. 🔻معرفی و دریافت مقاله 2️⃣ مقاله Caesar Bardas and the accusation of an illicit affair که در ۲۰۱۹ در ژورنال Byzantinoslavica منتشر شد به مطالعه جنبه‌هایی از مدیریت سیاسی اقتصادی و نظامی بارداس در دوران حکمرانی‌اش پرداخته و ضمن بررسی جریان‌های سیاسی مختلف در دربار بیزانس، واکنش‌های خصمانه رقبای بارداس در قبال دستاوردهای مهم او را مورد ارزیابی قرار داده است. 🔻دریافت مقاله 3️⃣ مقاله The Mahdi and the Last Roman Emperor «مهدی و آخرین امپراطور رومی: کاوش درباره اهمیت مجادلات بین‌ادیانی» که در ۲۰۱۹ در ژورنال Shi’a Islamic Studies منتشر شد. این مقاله به تطبیق نشانه‌های آخرالزمان در احادیث اسلامی و سنت روم شرقی می‌پردازد و با تفکیک روایات شیعه و اهل سنت، تبیین نویی از علت این شباهات ارائه کرده است. 🔻دریافت مقاله 4️⃣ مقاله Caesar Bardas and the Earthquake of Constantinople: «قیصر بارداس و زلزله کنستانتینوپل: نقل‌های مختلف واقعه در منابع عربی و بیزانسی» که چند روز پیش در ژورنال Masāq منتشر شد به بررسی تطبیقی جزئیات زلزله‌ای در کنستانتینوپل یا قسطنطنیه (استانبول فعلی)‌ می‌پردازد که بنا بر نقل اسلامی منجر به بر هم خوردن عروسی شد. مطالعه تطبیقیِ انجام شده حاکی از آن است که بیشتر جزئیاتی که در خصوص زلزله در روایت اسلامی آمده، نقلی موازی در منابع بیزانسی دارد. این مقاله رابطه رازآلود میان بارداس و زلزله کنستانتینوپل را روشن ساخته و جزئیات بیشتری از روایت بشر بن سلیمان را در تواریخ بیزانسی یافته است. جزئیاتی مثل: رویای مادر امام دوازدهم و مشاهده پیامبر اسلام و شمعون (St. Peter)، تعلیم زبان عربی توسط نوه قیصر و وقوع دو زلزله در یک شب در کاخ. 🔻معرفی کامل و دریافت مقاله @mTatbiqy

مقدمه‌ای بر مقاله «An Ignored Arabic Account of a Byzantine Royal Woman: یک گزارش عربی مغفول از یک بانوی سلطنتی بیزانسی» مسئله تبار مادری امام زمان علیه السلام از دیرباز محل بحث و تبادل آراء بوده است. مهم‌ترین روایتی که شرحی مبسوط از نیای مادری آن حضرت ارائه نموده، نقلی است که در کتب حدیثی متقدم شیعه هم‌چون کمال الدین شیخ صدوق و الغیبه شیخ طوسی از بشر بن سلیمان روایت شده است. این حدیث، مادر امام عصر (با نام: ملیکه، نرجس) را دارای اصالت رومی و نوه فرمانروای (قیصر) روم معرفی نموده است. 📜 بخشی از این گزارش به طور خلاصه از قرار زیر است: قیصر عزم نمود تا میان نوه‌ی خود، ملیکه و فرزند برادرش پیمان زناشویی برقرار نماید. بدین منظور در قصر مجلل خویش مجلسی عظیم تدارک دید و از مقامات کشوری برای حضور در آن مراسم دعوت به عمل آورد. به دستور قیصر تخت را مزین نموده و بر فراز حضار در مراسم برافراشتند. اما زمانی که داماد بر روی تخت استقرار یافت، صلیب‌ها در پیرامون او قرار گرفت و اسفار اناجیل گشوده شد، به ناگاه زلزله‌ای قصر را به لرزه درآورده و داماد را از تخت به‌زیر می‌افکَنَد. نظاره کردن این صحنه برای اسقف اعظم بسیار ناگوار آمده و او که این واقعه مهیب را نشانه زوال آیین مسیحیت می‌داند، از قیصر تقاضا می‌کند که او را از جاری نمودن عقد ازدواج معاف بدارد. لیکن قیصر در عزم خویش راسخ است و به همین دلیل دستور می‌دهد تا برادر داماد را به جای او بر تخت بنشانند و مراسم را بار دیگر تکرار کنند. اما با تکرار زلزله و لرزش مجدد کاخ قیصر مراسم عقد برای بار دیگر به اضطراب می‌انجامد و قیصر از عزم خویش منصرف گشته و مراسم پایان می‌یابد... 🔍 در این گزارش مهم تاریخی، جزئیات و سرنخ‌هایی از این بانو و پدربزرگش، قیصر و قصر به دست داده شده که همین سرنخ ها نقطه‌ی شروع تحقیقِ ما بود؛ ما در پی آن بودیم که نشانی‌ها و اطلاعاتی را که در این گزارش وجود دارد را در متونِ تاریخیِ روم بررسی کنیم که آیا می توان نام و نشانِ قیصر پدربزرگِ بانو نرجس، محل زندگیِ او و آثار و نشانه‌هایی که از خاندان قیصر باقی است، و همچنین محل جنگ و اسارت را در آثار باقی‌مانده در روم یافت یا خیر. پیش از این، تنها فردی که برای یافتن پدربزرگ حضرت نرجس، به منابع بیزانسی رجوع کرده، پژوهشگر معاصر، کمال السید است که او نیز برای مدعای خود شواهد خاصی ارائه نکرده و اقناع مخالفان را در پی نداشته است. ✏️ تحقیق حاضر مبتنی بر مطالعه تطبیقی منابع اسلامی با منابع بیزانسی است که در مسیر این پژوهش، علاوه بر مطالعه دقیق و همه‌جانبه تواریخ مکتوب بیزانس، یک پژوهش میدانی در ترکیه (محل کنونی امپراطوری بیزانس) انجام شده و مضاف بر این از شواهد تاریخی (material evidence) به‌جامانده از قرن نهم میلادی بیزانس (مانند سکه‌ها، مهرهای سلطنتی، کتیبه‌ها، نقاشی‌ها، قبرنوشته‌ها، کلیساها و قصرها) نیز بهره گرفته شد و علاوه بر مراجعه به کتابخانه تخصصی نسخ و کتب چاپ سنگی بیزانس در برلین، با بیزانس‌شناسان مطرح در اروپا نیز تبادل نظر به عمل آمد. لازم به ذکر است عمده این منابع به زبان یونانی و لاتین و در فضای کاملا مستقل و متمایز از نقل بشر بن سلیمان به رشته تحریر در آمده است، به نوعی که تطابق داده‌های موجود در این منابع با آن جزییات نقل اسلامی، شاهد مهمی بر اصالت ماجرا است. 📚 اولین خروجی این پروژه که قریب به 10 سال، از آغاز پژوهش تا انتشار تحقیق، به طول انجامید، مقاله‌ی زیر است که اخیرا در ژورنال Al-Masāq: Journal of the Medieval Mediterranean منتشر شد. این ژورنال، تخصصی‌ترین نشریه‌ی آکادمیک برای ارائه مطالعات در حوزه اعراب-بیزانس با داوری همتا (Peer review) بوده که توسط Society for the Medieval Mediterranean گردانده می‌شود و توسط انتشارات Routlegde، یکی از برجسته‌ترین انتشارات علوم انسانی در دنیا به چاپ می‌رسد. گفتنی است که تحقیقاتی که در این ژورنال منتشر می‌شوند می‌بایست بر اساس روش‌های نوین تحلیل تاریخی ارائه شده و لزوما باید استنتاجاتی صرفا تاریخی و بدون پیش‌فرض‌های مذهبی و ادله کلامی بیان نمایند. لذا در نگارش این مقاله از همین رویکرد تاریخی استفاده شده تا نتایج آن برای گستره وسیعی از محققین قابل استفاده و اتکا باشد. @mTatbiqy

💠 گزارشی از مقاله «قیصر بارداس و زلزله کنستانتینوپل: نقل‌های مختلف واقعه در منابع عربی و بیزانسی» ✏️ نویسندگان: هادی تقوی، احسان روحی Hadi Taghavi & Ehsan Roohi (2022), Caesar Bardas and the Earthquake of Constantinople: The Rival Depictions of the Event in the Arabic and Byzantine Sources, Al-Masāq: Journal of the Medieval Mediterranean, 🔻 فایل PDF مقاله [بخش ۱ از ۲] یکی از مهم ترین شواهد در خصوص تبار مادری امام زمان (ع) روایتی منقول از بشر بن سلیمان است که حضرت نرجس (س) را دارای اصالتی رومی (بیزانسی) و نوه قیصر روم دانسته است. این روایت مشتمل بر شرح مجلس عروسی حضرت نرجس (س) در کاخ قیصر، و بر هم خوردن عروسی به علت زلزله و متعاقبا راه یافتن حضرت نرجس به سامرا و ازدواج ایشان با امام حسن عسکری (ع) است. پیشتر ضمن تحقیقی که در شماره‌های پیشین همین نشریه Al-Masāq منتشر شد (اینجا) اصالت تاریخی این روایت با تکیه بر مطالعه تطبیقی روایت بشر بن سلیمان با تواریخ بیزانسی، و نیز آثار تاریخی به جا مانده از آن دوران خاصه سکه‌ها و مهرهای سربی بیزانس اثبات شده، و قیصر بارداس، که به تصریح یکی از بیزانس‌شناسان معاصر "برجسته‌ترین چهره تاریخ هزار ساله بیزانس" است، به عنوان جد حضرت نرجس (س) معرفی گردید. 🔸مقاله‌ای که این نوشتار به بیان خلاصه‌ای از آن اختصاص دارد، گام دوم در سلسله پژوهش‌های مرتبط با پیشینه حضرت نرجس بوده و غایت آن واکاوی تاریخی یکی از وقائعی است که در روایت بشر بن سلیمان بدان اشاره شده و آن زلزله‌ای است که بنا بر نقل، منجر به برهم‌خوردن عروسی حضرت نرجس شد. مطالعه تطبیقیِ انجام شده در مقاله حاضر حاکی از آن است که تقریباً تک تکِ جزئیات مهمی که در خصوص زلزله در روایت بشر ذکر شده، در منابع بیزانسی نیز مابازاء داشته و همین امر شاهدی بر صحت محتوای نقل بشر است. 📜 پیش از بیان نتایج این تحقیق، مروری اجمالی بر اپیزود زلزله در روایت بشر بن سلیمان خالی از لطف نیست: «قیصر عزم نمود تا میان نوه‌ی خود، ملیکه و فرزند برادرش پیمان زناشویی برقرار نماید. بدین منظور در قصر مجلل خویش مجلسی عظیم تدارک دید و از مقامات کشوری برای حضور در آن مراسم دعوت به عمل آورد. به دستور قیصر تخت را مزین نموده و بر فراز حضار در مراسم برافراشتند. اما زمانی که داماد بر روی تخت استقرار یافت، صلیب‌ها در پیرامون او قرار گرفت و اسفار اناجیل گشوده شد، به ناگاه زلزله‌ای قصر را به لرزه درآورده و داماد را از تخت به‌زیر می‌افکَنَد. نظاره کردن این صحنه برای اسقف اعظم بسیار ناگوار آمده و او که این واقعه مهیب را نشانه زوال آیین مسیحیت می‌داند، از قیصر تقاضا می‌کند که او را از جاری نمودن عقد ازدواج معاف بدارد. لیکن قیصر در عزم خویش راسخ است و به همین دلیل دستور می‌دهد تا برادر داماد را به جای او بر تخت بنشانند و مراسم را بار دیگر تکرار کنند. اما با تکرار زلزله و لرزش مجدد کاخ قیصر مراسم عقد برای بار دیگر به اضطراب می‌انجامد و قیصر از عزم خویش منصرف گشته و مراسم پایان می‌یابد...» ادامه گزارش در بخش ۲

🔸 ادامه گزارش مقاله «قیصر بارداس و زلزله کنستانتینوپل: نقل‌های مختلف واقعه در منابع عربی و بیزانسی» [بخش ۲ از ۲] نکته بسیار جالب توجه در منابع بیزانسی آن است که در دوره فرمانروایی بارداس زلزله‌ای گزارش شده است که مورخین اجماعاً آن را به عنوان یک آیت شوم و «نشانه زوال بارداس» توصیف نموده‌اند. به رغم تحقیقات گسترده‌ای که در غرب در خصوص بارداس انجام شده، بیزانس‌شناسان تاکنون در توجیه رابطه رازآلود میان بارداس و زلزله کنستانتینوپل (پایتخت بیزانس) ناکام بوده‌اند. لیکن روایت حضرت نرجس (س) و شرح عروسی نافرجام ایشان که با وقوع زلزله به پایان رسید، و سرافکندگی و حزن قیصر را به دنبال داشت، دلیل ارتباط مرموز بین بارداس و زلزله در منابع بیزانسی را آشکار می‌کند. از سوی دیگر، مورخین بیزانس نقل کرده‌اند که بعد از زلزله مقامات مذهبی از جمله بزرگترین مقام مذهبی بیزانس، پاتریارک فوتیوس و فرد دیگری موسوم به لئوی ریاضی‌دان مراتب ناراحتی خود از این واقعه را عنوان کرده و آن را به عنوان نشانه‌ای شوم وصف نمودند. این امر دقیقا به مانند جزئیات روایت بشر بن سلیمان است که در آن اسقف اعظم زلزله را نشان زوال آیین مسیحیت دانست. از سوی دیگر، منابع بیزانسی گزارش نموده‌اند که پس از زلزله، پاتریارک فوتیوس، در انظار مردم حاضر شد و این گونه اظهار نمود که وقوع زلزله به دلیل ارتکاب گناهان نبوده بلکه ناشی از حرکت آب‌های زیرزمینی بوده است. این موضوع نیز تاکنون سردرگمی بیزانس‌شناسان را در پی داشته است، چرا که در تمامی تاریخ هزارساله بیزانس، در مقاطع قبل و بعد از قیصر بارداس، تمامی مقامات کلیسا زلزله‌ها و عموما بلایای طبیعی را عقوبت الهی در برابر گناهان خلائق عنوان کرده‌اند و اینکه فوتیوس سعی کرده تا ارتباط میان زلزله و گناهان را بگسلد، امری است که محققین معاصر در توضیح و تبیین آن توفیقی نداشته‌اند. در تحقیق حاضر، ضمن تکیه بر مطالعه تطبیقی روایت حضرت نرجس با اقوال بیزانسی، توجیهی راه گشا در خصوص خطابه مبهم و مرموز پاتریارک فوتیوس که بعد از زلزله ایراد شد، بیان شده است. از آنجا که بر هم خوردن عروسی نوه قیصر به سبب زلزله (یعنی پدیده‌ای که در باور مسیحیان بیزانس نشانه عقوبت الهی تلقی می‌شده) مایه سرافکندگی قیصر بود، فوتیوس ناچار شد که اولین و آخرین مقام مذهبی بیزانس باشد که زلزله را ناشی از گناهان خلائق نداند، چرا که در اینصورت انگشت اتهام در درجه اول متوجه شخص بارداس می‌شد که مجلس عروسی نوه‌اش به سبب زلزله ناتمام مانده بود. در ادامه مقاله جزئیات بیشتری از روایت بشر بن سلیمان با تواریخ بیزانسی مقایسه شده، و مطابقت‌های بیشتری نیز آشکار گردید. جزئیات این مباحث در مقاله بیان شده و در ادامه این نوشتار به شرحی بسیار اجمالی بسنده می‌شود. برای مثال، بخشی از روایت بشر که به ذکر رؤیای حضرت نرجس و مشاهده پیامبر اسلام (ص) و شمعون، جانشین حضرت عیسی (ع) در عالم خواب اختصاص دارد، مابازائی در اسناد بیزانسی دارد که به بیان یکی از داوران نشریه Al-Masāq شاهدی بسیار جالب توجه است. توضیح این که، منابع بیزانسی نیز چیزی شبیه به داستان رویای حضرت نرجس را نقل کردند که در آن شمعون (St. Peter) به عنوان شخصیتی اصلی ظاهر می‌شود و جزئیاتی مشابه با خواب دیدن حضرت نرجس نیز در این نقل‌ها بیان شده، الا اینکه برخلاف داستان حضرت نرجس، شخصیتی که در تواریخ بیزانس رویای خود را واگویه می‌کند، قیصر بارداس است. جزئیات دیگری که در روایت حضرت نرجس بیان شده، از قبیل اینکه قیصر زنی عرب را گماشت تا به نوه خود (یعنی حضرت نرجس) زبان عربی را تعلیم دهد، نیز شواهد موید قدرتمندی در تواریخ بیزانس دارد که در مقاله بیان شده است. همچنین نقل بشر حاکی از وقوع دو زلزله در یک شب در کاخ قیصر است؛ یکی از منابع بیزانسی نیز از زلزله‌های متعدد در یک شب در دوران بارداس نام برده است که این تشابه نیز بسیار شایان توجه است. نتیجه آنکه دومین گام در صحت سنجی مفاد روایت حضرت نرجس خاتون (س) (که به بررسی زلزله قصر قیصر اختصاص داشت) حکایت از آن دارد که نه تنها این نقل عربی در هماهنگی کامل با منابع بیزانسی قرار داشته و از اصالت تاریخی برخوردار است، بلکه در برخی موارد این پتانسیل را دارد که بر زوایای تاریک تاریخ بیزانس نیز نور بتاباند. چنانکه روایت حضرت نرجس (س) ارتباط مرموز بین بارداس و زلزله کنستانتینوپل، و نیز خطابه عجیب و نامأنوس پاتریارک فوتیوس بعد از زلزله را به شکل مطلوبی تببین می‌کند، و این امری است که با تکیه صرف بر منابع بیزانسی هرگز میسر نخواهد بود. @mTatbiqy

Hadi Taghavi & Ehsan Roohi (2022), Caesar Bardas and the Earthquake of Constantinople: The Rival Depictions of the Event in the Arabic and Byzantine Sources, Al-Masāq: Journal of the Medieval Mediterranean «قیصر بارداس و زلزله کنستانتینوپل: نقل‌های مختلف واقعه در منابع عربی و بیزانسی» https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09503110.2021.1998943

📜 روایت بشر بن سلیمان از داستان حضرت نرجس خاتون، مادر مکرمۀ حضرت ولیعصر ارواحنا فداه 📚 در کتاب «کمال الدین و تمام النعمه» شیخ صدوق رحمه الله به همراه ترجمۀ منصور پهلوان 🔸 پیشنهاد می‌شود قبل از مطالعۀ دقیق مقالات بالا، این روایت را کامل بخوانید! @mTatbiqy

💠 مطالعه تطبیقی در مورد شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام و نقش امپراطور روم در این ترور دردناک فصلنامه رسمی آکادمی علوم پزشکی انگلیس (BAFS) مشهور به Medicine Science in the Law مجله‌ای برجسته (علمی-پژوهشی) در زمینۀ پزشکی قانونی، اقدام به بررسی یکی از دردناکترین ترورهای بیولوژیکی در تاریخ کرده است. 🔻 در قالب انتشار مقاله‌ای با نام: «a forensic hypothesis for the mystery of al-hasan’s death in the 7th century: Mercury(l) chloride intoxication» در سال 2016 میلادی. نویسندگان این مقاله از مراکز علمی و دانشگاه‌های ایالات متحده آمریکا سعی کرده‌اند در این نوشتار به نحوه ترور نوه پیامبر اسلام، امام حسن بن علی علیه السلام به دستور معاویة بن ابی سفیان بپردازند. 🔹هدف این مقاله: بررسی قانونی و عوامل یک مرگ مرموز از طریق حقایق کانی‌شناسی، پزشکی و شیمیایی بر پایه گفته‌های شاهدان عینی از مسمویت امام دوم شیعیان. شواهد تاریخی تحقیق: 🔘 ترور با سمّی مهلک: علی بن محمد خزاز قمی (400ق) شاگرد شیخ صدوق رحمه الله در کتاب کفایة الأثر به نقل از جُنادَة بن أبی أمید می‌نویسد: «بر امام حسن علیه السلام وارد شدم؛ در زمانی که در بستر بیماریِ منجر به شهادتش بود. جلوی امام طشتی بود که امام در آن خون می‌ریخت و جگرش به صورت قطعه قطعه از دهان مبارکش خارج می‌شد. و اینها به خاطر سمی بود که معاویه لعنةالله علیه به ایشان نوشانده بود.» [ص226] 🔘 جنس خاص سمّ: طبری در دلائل الامامة در مورد جنس سم می‌نویسد: «بُراده‌های طلا برای نوشیدن به او داده شد.» [ص159] در بخش ابتدایی این مقاله با توجه به این روایت به این نکته پرداخته شده که از نظر سم‌ّشناسی، عنصر طلا نسبتا خنثی است و نمی‌تواند عامل مرگ باشد. ولی اگر آن مادۀ سمّی "شبیه طلا" باشد شناختن منبع جغرافیایی آن سم برای بررسی دقیق‌تر می‌تواند مفید واقع شود. 🔘 اهداکنندۀ سمّ: یک گزارش خاص از سالم ابن ابی جعد به نقل از امام حسن علیه السلام در کتاب احتجاج طبرسی بیان می‌کند که «معاویة به امپراطور بیزانس نامه نوشت و از او یک سم مهلک درخواست کرد. امپراطور با گذاشتن شروطی، سم مذکور را برایش ارسال نمود.» [ج2، ص291] بنابراین سم مورد استفاده برای شهادت امام حسن علیه السلام از جغرافیای روم شرقی است. سرزمین اصلی امپراطوری بیزانس در آن سال‌ها همان ترکیه امروزی است. محققان این مقاله برای گره‌گشایی این مهم به همان منطقه سفر کردند. در اِزمیر (غرب ترکیه) یکی از محصولات معدنی مهم این منطقه جیوه است که از پانصد سال قبل از میلاد مورد استفاده قرار می‌گرفته است. این عنصر هیچ عملکرد بیولوژیک شناخته شده‌ای ندارد، اما دارای سابقه طولانی در زمینه اثرات مسموم کننده می‌باشد. به عنوان مثال کُلُراید جیوه که احتمالا اولین ساخته کیمیاگران عرب در قرون وسطی بوده به عنوان یک سمّ خشونت آمیزِ جدی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. سوال دیگر اینجاست: آیا معادن جیوه قابل مصرف به عنوان سمّ در غرب ترکیه حاوی جیوه‌ای است که شبیه طلاست؟ جواب بسیار حیرت انگیز است... ارزیابی‌های زیست محیطی صورت گرفته به دست شیمی‌دانان و زیست‌شناسان این گروه پژوهشی در این مناطق معدنی نشان می‌دهد که جیوه سفید به شکل بسیار عجیبی در این منطقه به شکل یک پوستۀ زرد طلایی ظاهر می‌شود. پس اینک با اثبات شباهت جیوه با بُراده‌های طلا می‌توان نوع سم فرستاده شده از طرف امپراطور برای شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام را حدس زد. 🔘 علائم بالینی مسمومیت: اما گواه دیگر زهر استفاده‌شده برای این جنایت، برخی از علائم بالینی امام علیه السلام که در روایات توصیف شده است: سبز رنگ شدن پوست [بحارالانوار، ج44، ص145] و استفراغ خون. اینها نشانه‌هایی هستند که می‌توانند در اثر بلع جیوه سفید و مسمویت به آن ایجاد شوند. سبزرنگ شدن پوست امام حسن علیه السلام می‌تواند بر اثر آسیب‌دیدگی کلیه‌ها ناشی از مسمویت با جیوه سفید باشد. این ماده روی کلیه‌ها عمل می‌کند و باعث نارسایی حاد کلیه می‌شود؛ همچنین اثرات خورندۀ جیوه بر دستگاه گوارش باعث آسیب و سوزش مری می‌شود و ظاهرا خون منعقدشده از دهان بیرون می‌آید. این همان چیزی است که در روایات تاریخی ذکر شده که امام علیه السلام جگرش را استفراغ کرده است. 🔷 این مقاله در آخر به این نتیجه می‌رسد: حقایق معدن‌شناسی، علوم پزشکی و شیمیایی، این فرضیه را تایید می‌کنند که شهادت امام حسن علیه السلام در اثر مسمویت با جیوه کلراید بوده است. بنابراین نظریه پزشکی قانونی مطابق با وضعیت تاریخی‌ای است که در اسناد اسلامی منعکس شده است که امام حسن علیه السلام توسط جعده به تحریک خلیفه و با مشارکت امپراطور بیزانس مسموم گردیده است. اما بعدها این شکل از ترور برای حذف خاندان پیامبر بارها مورد استفاده قرار گرفت... @mTatbiqy

مقالۀ «a forensic hypothesis for the mystery of al-hasan’s death in the 7th century: Mercury(l) chloride intoxication» منتشرشده در سال 2016 در فصلنامه رسمی آکادمی علوم پزشکی انگلیس (BAFS) با موضوع بررسی تطبیقی شهادت امام حسن علیه السلام و نقش امپراطور روم در این ترور دردناک @mTatbiqy

📜 روایات مربوط به شهادت امام حسن علیه السلام و نقش امپراطور روم در این ترور دردناک پیرامون چگونگی شهادت، جنس خاص سمّ، اهداکنندۀ سمّ و علائم بالینی مسمومیت 📚 در میراث حدیثی شیعه: کفایة الاثر (ابن خزاز قمی)، دلائل الامامة (طبری)، احتجاج (طبرسی) و بحارالانوار (علامه مجلسی) رحمهم الله 🔸 پیشنهاد می‌شود قبل از مطالعۀ دقیق مقالۀ بالا، این روایات را کامل بخوانید! @mTatbiqy

💠 مطالعه تطبیقی با موضوع «برخی از روایات اهلبیت عصمت و طهارت علیهم السلام در حوزه سلامت و بهداشت در میراث حدیثی عامّه و زیدیه» 📜 24 روایت در کتب ابن حجر عسقلانی، ابن ماجه، ابوطاهر سلفی، ابن بشکوال، ابونعیم اصفهانی و ... از اهلبیت عصمت و طهارت علیهم السلام 📚 روایاتی که شیخ کلینی، شیخ صدوق، شیخ طبرسی، ابنابسطام و ... دقیقا همانند آنها را با اسنادی دیگر در الکافی، الخصال، مکارم الاخلاق، طب الائمه علیهم السلام و ... آورده‌اند. @mTatbiqy