5. زمین و مکان انجام عمل: یکی دیگر از گواهان روز قیامت مکانی است که در آن عمل انجام می‌شود؛ قرآن در این رابطه می‌فرماید: «يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبارَها، بِأَنَّ رَبَّكَ أَوْحى‏ لَها [زلزال- 4و5]: در آن روز زمين تمام خبرهاى خود را بازگو می‌كند، چرا كه پروردگارت به او وحى كرده است». هم‌چنین در روایتی نقل شده است امام صادق(علیه‌السلام) در پاسخ پرسش کسی که سوال کرد: آیا نمازهای نافله را در یک جا انجام دهد یا در جاه‌های مختلف؟ فرمودند: «در جاه‌های مختلف، تا همه این مکان‌ها در روز رستاخیز به نفع تو گواهی دهند».[2]

6. اعضا و جوارح آدمی: از شگفتی‌های روز رستاخیز این است که اعضا و جوارح مجرم بر گناه او گواهی می‌دهند و با این گواهی، دیگر جای هیچ شک و تردیدی برای خود مجرم باقی نمی‌ماند. قرآن در این رابطه می‌فرماید: «يَوْمَ تَشْهَدُ عَلَيْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَ أَيْدِيهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ بِما كانُوا يَعْمَلُونَ [نور-24]: روزی که زبان‌ها و دست‌ها و پاهايشان بر ضد آن‌ها به اعمالى كه مرتكب می‌شدند گواهى می‌دهد». هم‌چنین در آیه‌ی دیگری فرمود: «الْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلى‏ أَفْواهِهِمْ وَ تُكَلِّمُنا أَيْدِيهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما كانُوا يَكْسِبُونَ [یس-65]: امروز بر دهان آن‌ها مهر می‌زنیم، و دست‌هايشان با ما سخن می‌گويد و پاهايشان كارهايى را كه انجام می‌دادند، شهادت می‌دهد».[3]

 در نتیجه: از قرآن و روایات استفاده می‌شود، در روز قیامت و در دادگاه عدل الهی، شش نفر بر اعمال آدمی گواهی خواهند داد و جای هیچ عذر و بهانه‌ای برای انسان باقی نخواهد ماند؛ آن شش دسته عبارتند از: 1. خداوند متعال؛ 2. پیامبران الهی؛ 3. فرشتگان الهی؛ 4. ائمه اطهار(علیهم‌السلام)؛ 5. زمین؛ 6. اعضا و جوارح انسان. ----------------------

پی‌نوشت [1]. کافی، ج1، 146. [2]. بحار الانوار، ج7، باب 16، حدیث 15. [3]. بر گرفته از کتاب عقاید استدلالی، علی ربانی گلپایگانی، ج2، ص274-290.

خدا از هر امت، پيامبر آن امت را بر مي انگيزد تا بر اعمال امت شهادت دهد و پيامبر گرامي اسلام( ص) نيز گواه بر اين گواهان است، البته برخي علما عقيده دارند که پيامبر اکرم(ص) گواه بر امت خود است و برخي ديگر عقيده دارند كه پيامبر گواه بر پيامبران ديگر امت ها نیز است.

بدون شک خداوند متعال نيازي به گواه ندارد، ولي از لحاظ تربيتي وجود گواهان بسيار سودمند است. اگر آدمي بداند گواهان بسياري شاهد اعمال او هستند و در روز قيامت شهادت مي دهند، چه بسا از زشتكاري خودداري ورزد. براي مثال، اگر كسي بداند كه دوربين هاي فراواني تمام اعمال او را ثبت مي كنند، بيشتر مراقب خود است.

قرآن در آيه 51 سوره غافر روز قيامت را "روز دادگاه الهي" مي داند: "يوم يقوم الاشهاد" روزي كه گواهان به پا مي خيزند. گواهان روز رستاخيز به دو گروه تقسيم مي شوند. يكي وجود خود انسان و اعضا و جوارح او و دوم شاهدان بيرون از وجودش مانند خداوند، پيامبران و اوصياي الهي و... البته تجسم اعمال نيز از گواهان است، بدين معنا كه خود عمل، حقيقت خود را در قيامت آشكار مي سازد و شايد بتوان آن را در شمار شاهدان درون خود انسان قلمداد نمود

شاهدان بيرون از وجود انسان - خدا؛ نخستين شاهد اعمال انسان، خدا است كه بر همه اعمال نهان و آشكار او آگاه است،چنان كه قرآن در آیه 98 سوره آل عمران مي فرمايد: بگو اي اهل كتاب! چرا به آيات خدا كفر مي ورزيد با آنكه خدا بر آنچه مي كنيد گواه است؟

پيامبران؛ قرآن به روشني در آیه 98 سوره نحل يادآور مي شود كه روز قيامت فردي از هر امت بر اعمال مردم خويش گواهي مي دهد و اين فرد، پيامبر آن امت است: و يوم نبعث في كل امه شهيدا عليهم من انفسهم وجئنا بك شهيدا علي هولاء؛ به يادآور روزي را كه بر هر امتي، گواهي از خود آنان بر مي انگيزيم و تو را گواه بر آنان مي كنيم.

از اين آيه به خوبي بر مي آيد كه خدا از هر امت، پيامبرآن امت را بر مي انگيزد تا بر اعمال امت شهادت دهد و پيامبر گرامي اسلام نيز گواه بر اين گواهان است. برخي مفسران عقيده دارند اين تعبير دلالت دارد كه پيامبر گواه بر امت خود است و برخي ديگر عقيده دارند كه پيامبر گواه بر پيامبران ديگر امت ها است.

پيامبراسلام؛ يكي ديگر از گواهان روز قيامت، پيامبر گرامي اسلام است،چنانكه قرآن در آیه 143 سوره بقره مي فرمايد؛ و كذلك جعلنا كم امه وسطا لتكونوا شهداء علي الناس و يكون الرسول عليكم شهيدا؛ ما شما را امت برگزيده قرار داديم تا بر مردم گواه باشد و پيامبر بر شما شاهد و گواه باشد.

از اين آيات به خوبي بر مي آيد كه پيامبر اسلام (ص) از شاهدان روز قيامت است و همچنين از آيه اول بر مي آيد كه برخي برگزيدگان امت اسلامي نيز از شاهدان روز قيامت اند. در روايات اسلامي آمده است كه مراد از اين بر گزيدگان بزرگان معصوم است