مارتین هایدگر (Martin Heidegger) رویکرد: پدیدارشناسی هرمنوتیکی آثار مهم هایدگر: "Being and Time" (هستی و زمان) نقش در دین: هایدگر با بررسی هستی‌شناسی، به نحوه ظهور دین در وجدان بشری و تجربه‌های دینی پرداخته است و تأثیر بزرگی بر پدیدارشناسی دین گذاشته است. 🆔@pajoohesh_dini

﷽ ملاحظات و انتقادات عمده به این رویکرد: 🔰 نگاه دین شناسی پدیدار شناسانه مبتنی بر مبانی معرفت شناسانه غربی فهمی کاملا متفاوت از دین در تراث و سنت شرقی ارائه میدهد و از این جهت در موارد متعددی مورد نقد واقع میشود: ۱_ استفاده از روش پدیدار شناسی در جامعه شناسی، روان شناسی و... شاید امری ممکن باشد اما بر سر به کار بستن این رویکرد در رابطه با دین اختلاف مبنا وجود دارد چرا که پدیدارشناس قصد دارد از همان ابتدای تحقیق خود را در حالت تعلیق قرار دهد فلذا از دین صرفا پدیدار هایی باقی میماند که مورد بررسی قرار میگیرند و این در حالی است که دین در سنت شرقی و خصوصا اسلامی امری فراتر از زبان و آگاهی انسان است. ۲_ پدیدار شناسی دینی به لحاظ مبانی برخواسته از مدرنیته، از خارج به ایمان مومنان نظر کرده و از این حیث کاملا سکولار است و این در حالی است که در سنت های دینی پدیدار های دینی از نظر مومنان دلالت بر واقعیتی خاص دارند. ۳_ در پدیدارشناسی هرمنوتیک امکان دستیابی به یقین و اظهارنظر قطعی درباره پدیده های دینی وجود ندارد و این با ادعای مومنان در تناقض است. ۴_ در پدیدارشناسی کلاسیک واقعیتی فراتر از آگاهی مومن برای دین وجود ندارد، در پدیدار شناسی هرمنوتیک نیز اگر چه میتوان چنین واقعیتی در نظر گرفت لکن این واقعیت به تعداد مومنان و ادیان متفاوت است که هر دوی این ها مورد انکار مومنان است. #پرونده_ویژه #روش_پژوهش_دینی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

﷽ 📚 اجتهاد جمعی: تنظیم فتوا در زمانهای پس از عادی Collective Ijtihad: Regulating Fatwa in Postnormal Times 🖋نویسنده: حسام صبری عثمان 📍آشنایی با نویسنده: او عضو هیئت علمی دانشگاه الازهر مصر، دانشکده زبان و ترجمه، گروه مطالعات اسلامی است. زمینه های اصلی پژوهشی او شامل نظریه حقوق اسلامی، مسائل فقهی معاصر و مطالعات قرآنی غرب است. او سابقه طولانی در ترجمه مقالات و کتب دانشگاهی از انگلیسی به عربی و بالعکس دارد. ترجمه عربی او از قرآن های بنی امیه اثر فرانسوا درش از کارهای اخیر اوست. او همچنین کتاب راهنمای مطالعات قرآنی آکسفورد را ترجمه کرده است که به زودی منتشر خواهد. 🔗 لینک دانلود کتاب #تازه_های_نشر #معرفی_کتاب 🆔@pajoohesh_dini

بررسی محتوای کتاب: معاصر معضلات اخلاقی، مالی و پزشکی عجیب و غریبی را برای مسلمانان ایجاد می کند که انتظار می رود حقوقدانان مدرن پاسخ کلامی مناسبی را برای آن ارائه دهند. با این حال، حتی با دانش دایره المعارفی از قوانین اسلامی، وظیفه ای که پیش روی آنها قرار دارد، دلهره آور است. در دنیای واقعی، این سطح از پیچیدگی منجر به هرج و مرج در صدور فتوا شده است و بسیاری از علما نگرانی خود را از جهتی که امور به سمت آن حرکت می کنند ابراز کرده و خواستار تنظیم این روند هستند. این کتاب به نقد فتوا در بستر مدرن پرداخته و خواستار اعمال رویکردی ترکیبی با استفاده از سازوکار اجتهاد جمعی برای تدوین احکام و غلبه بر نقاط ضعف کنونی است. این کتاب مفاهیم مرکزی فقهی را به دقت بررسی می‌کند و اجتهاد مشورتی را به عنوان جایگزینی مناسب برای رویکرد بحث‌برانگیز کلاسیک اجماع که ممکن است در جهان معاصر دشوار باشد، مطرح می‌کند. نویسنده استدلال می‌کند که فتواها زمانی سؤال‌برانگیز می‌شوند که فقها، خارج از عمقشان، مفاهیمی را که فقط تعامل با متخصصان می‌تواند به طور کامل توضیح دهد، ناکام می‌مانند، یا جای خود را به فشار مالی و/یا سیاسی از بالا به پایین از سوی مدیران اجرایی مؤسساتی که آنها را به کار می‌گیرند، می‌دهند. این مسائل با توجه به اینکه چهره فتواها در دوران مدرن با برنامه‌های آنلاین و رسانه‌های اجتماعی که اغلب منبعی برای مسلمانان هستند، دستخوش دگرگونی بنیادی شده‌اند، ترکیب می‌شود. نویسنده جهان فتواهای مدرن را - بسته بندی، عرضه و پخش شده در عرض چند دقیقه، تحت ذهنیت یک فتوا برای همه آشکار می کند. در تلاشی برای اصلاحات بسیار مورد نیاز، او خواستار ارزیابی مجدد رویه‌های نهادی کنونی است و معتقد است که جوامع مسلمان نباید در برابر خواسته‌های عصر تکنوکراتیک رسانه‌ای، با تغییرات سریع در هنجارهای اخلاقی آسیب‌پذیر باشند، بلکه به نفع یک جامعه با کارکرد سالم، فتواهایی را صادر کند که با زمینه مدرن گسترده تر، دانش تخصصی و نیز تنوع فرهنگی موجود در هویت مشترک امتی آشنا باشد. 🆔@pajoohesh_dini

به مناسبت معرفی کتاب بالا با موضوع اجتهاد جمعی، به بخشی از سابقه اجتهاد جمعی در تراث فقهی شیعه اشاره میشود👇

﷽ تاریخچه اجتهاد جمعی در تراث تشیع 1 تعریف: اجتهاد در اصطلاح به تلاش مجتهد برای رسیدن به احکام شرعی اطلاق میشود؛ این مقوله، اگرچه در فقه شیعه به صورت سنتی عمدتاً مبتنی بر اجتهاد فردی بوده است، اما با تغییرات اجتماعی، فرهنگی و پیچیدگی‌های مسائل نوین، نیاز به اجتهاد جمعی در حوزه‌های مختلف مطرح شده است. اجتهاد جمعی به معنای همکاری و همفکری گروهی از فقها برای استنباط احکام شرعی و حل مسائل جدید فقهی است. 🔰تاریخچه اجتهاد جمعی در تراث شیعه: در برخی دوره‌ها و در موضوعات پیچیده و مرتبط با مسائل اجتماعی، فقها به همفکری و مباحثه گروهی نیز توجه داشته‌اند. 💢 صفویه: در دوره صفویه، برای نخستین بار تشیع به‌عنوان مذهب رسمی حکومت انتخاب شد و نیازهای حکومتی و اجتماعی جدیدی به وجود آمد که نیازمند احکام شرعی و قوانین جدید بود. شاهان صفوی برای حل این مسائل، از فقها برای تنظیم قوانین شرعی حکومتی دعوت کردند. یکی از مهم‌ترین این موارد، ایجاد مجلس علما بود که توسط شاه عباس اول پایه‌گذاری شد. در این مجالس، فقهای بزرگ برای بحث و بررسی احکام فقهی که به نیازهای حکومتی و اجتماعی جدید پاسخ می‌داد، گرد هم می‌آمدند. به طور خاص در موضوع مالیات و دیه، شاه عباس اول با همکاری فقهایی مانند شیخ بهائی و محقق کرکی، جلساتی برگزار کرد که نتیجه آن تطبیق اصول شرعی با نیازهای اقتصادی و سیاسی آن زمان بود. این جلسات به شکل‌گیری نظام مالی و اقتصادی جدیدی مبتنی بر فقه شیعه منجر شد که به مشکلات مالیاتی مردم و دولت پاسخ می‌داد. منابع: ✓تاریخ تشیع در ایران از صفویه تا معاصر" - مؤلف: رسول جعفریان، جلد 2، صفحه 87 ✓حسن‌بیگ روملو، "احسن‌التواریخ"، جلد 1، صفحه 209. 💢 قاجار: در دوران قاجاریه، در زمان حمله روس‌ها به ایران، مسائل مهم سیاسی و نظامی جدیدی به وجود آمد که دولت قاجار به‌تنهایی قادر به حل آن نبود. شاهان قاجار برای مشروعیت بخشیدن به دفاع از کشور و اعلام جهاد، از فقهای برجسته کشور دعوت به عمل آوردند. یکی از مهم‌ترین نمونه‌های این اجتهاد جمعی در زمان جنگ‌های ایران و روسیه رخ داد. به طور خاص در جنگ‌های اول و دوم ایران و روسیه، دولت قاجار برای اعلام حکم جهاد علیه نیروهای روس، از فقهای بزرگ مانند میرزا مسیح مجتهد استرآبادی و شیخ جعفر کاشف‌الغطاء مشورت خواست. این فقها در جلسه‌ای مشترک جمع شدند و پس از بررسی شرایط، حکم جهاد را صادر کردند. این حکم جهاد به حمایت مردمی از دولت قاجار منجر شد و مردم با فتوای این فقها به جنگ با روسیه پیوستند. منابع: ✓جنگ‌های ایران و روسیه و پیامدهای آن بر فقه شیعه" - مؤلف: عباس امانت، جلد 1، صفحه 172 ✓شمس‌الملوک مصاحب، "تاریخ ایران در دوران قاجار"، صفحه 214. 💢 جمهوری اسلامی: فقهای شورای نگهبان: در این نهاد، فقهاء به‌صورت گروهی نظارت بر مصوبات مجلس دارند و نظرات فقهی را به صورت اجماعی ارائه می‌دهند. #پرونده_ویژه #اجتهاد_جمعی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

تاریخچه اجتهاد جمعی در تراث تشیع ۲ 🔰نمونه‌های عملی اجتهاد جمعی: 💢کمیته های فقهی: در نهاد هایی که با چالش های فقهی متفاوتی مواجه هستند، کمیته هایی تحت عنوان کمیته و مجمع فقهی برای حل این مشکلات در نظر گرفته شده است مانند: کمیته فقهی بورس، کمیته فقهی بانک مرکزی، کمیته فقهی پزشکی قانونی و... 💢برخی موسسات در حوزه علمیه حوزه‌های علمیه قم: در حوزه علمیه قم، برخی مؤسسات پژوهشی مانند مرکز فقهی ائمه اطهار و مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی به‌صورت گروهی به تحقیق و اجتهاد در مسائل نوین فقهی می‌پردازند. 💢انجمن‌های علمی حوزه: انجمن‌های علمی حوزه علمیه قم نیز در بسیاری از موارد تلاش کرده‌اند تا با ایجاد گروه‌های علمی، به‌صورت اجتهاد جمعی به حل مسائل فقهی بپردازند. 🔰 اجتهاد جمعی در بیان فقها و مراجع تقلید: آیت الله بروجردی، شهید آیت الله صدر، آیت الله خویی از جمله فقهای بزرگی هستند که در آثارشان به لزوم اجتهاد جمعی در مورد برخی مسائل اشاره کرده اند. منابع: فلسفتنا، صفحه 103 اقتصادنا، صفحه 47 نهایة الافکار، جلد 1، صفحه 145 مجله حوزه، شماره 15، صفحه 37 #پرونده_ویژه #اجتهاد_جمعی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

﷽ 💢روش تعلیلی 🔰 دین‌شناسی به روش تعلیلی به معنای تحلیل دین با توجه به علل و عوامل مختلف است که از دیدگاه‌های گوناگون به مطالعه دین می‌پردازد. در این نوع دین‌شناسی، عوامل مؤثر در پیدایش و تطور دین، باورهای دینی، و تأثیر آن‌ها بر افراد و جوامع بررسی می‌شود؛ این رویکرد به طور کلی به شکل کاملا سکولار و فارغ از جنبه وحیانی به دین میپردازند. این روش دارای رویکرد های متعددی اعم از جامعه شناختی، روان شناختی، مردم شناختی،رویکرد عقلی و نقلی است که در ادامه به آن ها می پردازیم. #پرونده_ویژه #روش_پژوهش_دینی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

🔰روش تعلیلی ۱_ رویکرد جامعه شناختی: سابقه این رویکرد از دین پژوهی به یونان باستان باز میگردد و تا اکنون ادامه دارد. در این روش دین همواره با روابط اجتماعی رابطه تنگاتنگی داشته و تحلیل از مسائل دینی بدون توجه به جنبه جامعه شناختی آن کامل نیست؛ گرچه تقریبا در همه روش های دین پژوهی به کارکرد اجتماعی دین هم پرداخته میشود اما در این روش کارکرد اجتماعی دین به عنوان محور و اساس قرار داده میشود. برای تبیین این روش در مطالعات دینی نخست به تبیین اقسام روش های مطالعات اجتماعی میپردازیم؛ در زمینه مطالعات اجتماعی به شکل کلی دو رویکرد وجود دارد: 🔻 طبیعت گرایان: کسانی که در این اثر تاثیرپذیری از طبیعت گرایی تلاش میکردند با بهره بردن از قواعد علوم طبیعی، به تبیین های علّی و جامعی در زمینه مطالعات اجتماعی دست پیدا کنند؛ به نظر این گروه علوم انسانی از علوم طبیعی جدا نیست و در علوم انسانی نیز میتوان به قوانین کلی و عامی دست پیدا کرد و آن ها را به جوامع دیگر تعمیم داد، اصطلاحا به این روش «تبیینی» گفته میشود. 🔻گروه دوم کسانی بودند که در مقابل گروه اول معقتد بودند موضوع مطالعه در علوم انسانی فاعل مختاری است که هر کنش آن، هدف و جهت گیری خاصی دارد و این بر خلاف پدیده های طبیعی است که همواره کنش های ثابتی ندارند، بنابر این رویکرد در مطالعات اجتماعی به جای اینکه دنبال قوانین کلی باشیم باید یک حادثه یا عمل اجتماعی را در زمینه خاص اجتماعی خودش مطالعه کرد، اصطلاحا به این روش «تفسیری یا تفهّمی» گفته میشود. بنا بر همین دو رویکرد، مطالعات دینی با محوریت مسائل جامعه شناختی نیز صورت میگیرد اما یکی از مهمترین اشخاصی که با این رویکرد به مطالعه دین پرداخته ماکس وِبِر (Max Weber) است که با تلفیق دو رویکرد فوق الذکر به روشی جامع تر از مطالعات جامعه شناختی و خصوصا دین پژوهی با روش جامعه شناختی پرداخته است. ابتکار «وبر» در این زمینه این بود که نه تفسیر و تفهم را به تنهایی کافی دانست و نه تبیین علّی محض را، بلکه این دو را مکمل هم تلقی کرد، به نظر وبر «تفهّم» اعتبار علمی خود را از روش تبیینی کسب میکند و «تبیین» نیز معقولیت خود را از تفهّم میگیرد. در نظریه وبر چند مفهوم نقش کلیدی دارند: کاریزما، روح،جان، تابو و توتم، خدا، پیامر (جهت اطلاع بیشتر کلیک کنید) وبر با مقدماتی که در اثار خود ذکر میکند رابطه میان اعتقادات دینی و نهاد های اجتماعی را با صورت بندی خاصی توضیح و تبیین میکند. #پرونده_ویژه #روش_پژوهش_دینی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

ماکس وبر (Max Weber) یکی از جامعه‌شناسان برجسته آلمانی بود که مطالعات گسترده‌ای در حوزه دین و جامعه‌شناسی دین انجام داد. وبر با تحلیل چگونگی تأثیر دین بر تحولات اجتماعی و اقتصادی، به‌ویژه در غرب، به این نتیجه رسید که دین نقش مهمی در شکل‌دهی به جوامع و اقتصاد دارد. او مفهوم "اخلاق پروتستان و روح سرمایه‌داری" را مطرح کرد و توضیح داد که چگونه آموزه‌های پروتستانی، به‌ویژه کالونیسم، در شکل‌گیری و رشد سرمایه‌داری مدرن نقش داشته‌اند. وبر دین را یکی از نهادهای اجتماعی می‌دانست که می‌تواند بر ساختارهای اجتماعی، رفتارهای فردی، و حتی سیاست‌های اقتصادی جوامع تأثیر بگذارد. او معتقد بود که دین می‌تواند از طریق اعمال مذهبی و باورها بر ارزش‌های جامعه اثر بگذارد و این ارزش‌ها در نهایت رفتارهای اجتماعی و اقتصادی را تعیین می‌کنند. آثار مهم وبر در دین‌شناسی: The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism (1905) این کتاب به تحلیل تأثیر آموزه‌های پروتستانی بر شکل‌گیری سرمایه‌داری مدرن می‌پردازد. Sociology of Religion (1920) در این اثر، وبر ساختارهای دینی مختلف، تأثیرات اجتماعی آن‌ها و تأثیر دین بر سیاست و اقتصاد را بررسی می‌کند. Ancient Judaism (1917) در این کتاب، وبر به بررسی یهودیت باستان و تأثیرات اجتماعی و اقتصادی آن بر جامعه می‌پردازد. وبر با رویکرد جامعه‌شناختی‌اش به دین، به‌ویژه در بررسی تأثیرات دینی بر تغییرات اقتصادی و اجتماعی، نقطه عطفی در مطالعات دین‌شناسی به وجود آورد. #پرونده_ویژه #روش_پژوهش_دینی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

﷽ ملاحظات و انتقادات عمده به این روش: ۱_ اشکال عمده «وبر» و سایر دین پژوهان متاثر از مدرنیته این است که دین دنیوی را پیش فرض مسلم دانسته و نقش ماورائی آن را بدون هیچ برهانی انکار میکنند؛ تفسیر وبر از خدا کاملا دنیایی بوده و یکتا پرستی را یکی از نتایج پدیده سیاسی_اجتماعی میداند که به معنای دخالت دادن پیش فرض های مدرنیته در دین پژوهی است. ۲_ وبر مانند بقیه دین پژوهای که رویکرد جامعه شناختی دارند از بقیه ابعاد دین از جمله معرفت بخشی نسبت به معنای زندگی و مبدأ میپردازد و از بقیه ابعاد دین غفلت میکنند. ۳_ جامعه شناس تنها اثبات میکند که دین ارتباط تنگاتنگی با رویداد های اجتماعی دارد اما اثبات انحصار این ارتباط و اثبات نفی ارتباط دین با ساحت های دیگر دور از دسترس اوست. ۴_ جامعه شناس اموری را پیش فرض گرفته است که اثبات آنها ساده نیست از جمله انحصار روش تبیین دین در روش تجربی، آن هم با تبیین جامعه شناختی و بشری دانستن دین. #پرونده_ویژه #روش_پژوهش_دینی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

﷽ 📜حفظ قرآن یا کتاب مقدس 🔰حفظ قرآن در جامعه مسلمین سابقه دیرینه دارد و در زمان نزول قرآن کریم جمعی از صحابه که به حفظ قرآن می پرداختند به عنوان طبقه خاصی از عالمان دین به حساب می آمدند. در قرون بعدی نیز حفظ قرآن در بسیاری از جوامع مسلمان مانند ایران، مصر،پاکستان عربستان و اندونزی به شکل گسترده رواج یافت تا جایی که بنابر برخی آمار ها در کشور های مثل لیبی و پاکستان حدود یک میلیون حافظ قرآن وجود دارد. تصوری که در بسیاری از مسلمانان شکل گرفته است این است که حفظ کتاب مقدس صرفا در مسلمانان رواج دارد و بقیه ادیان حفظ کتاب مقدس را به این شکل در دستور کار خود ندارند. حقیقت امر این است که در دیگر ادیان (ابراهیمی) نیز حفظ کتاب مقدس را ولو به صورت جزیی دنبال میکنند تا جایی که در مدارس مذهبی و کلیسا ها بخشی از آموزش ها مربوط به حفظ بخشی از کتاب مقدس است. در همین راستا برنامه هایی مانند Bible Bee (که در تصویر بالا مشاهده میکنید) برای ترویج این امر مقدس خصوصا در بین نوجوانان ساخته و پرداخته شده اند. #تک_جستار #حفظ_قرآن 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

﷽ 🔅عجایب یک سرزمین: قم چگونه در لنز اینفلوئنسرهای غربی بازتاب یافته است؟ 🔺در سال‌های اخیر، بیش از ده اینفلوئنسر و ویدئوبلاگر، تجربه سفر خود به قم و حرم حضرت معصومه را منتشر کرده‌اند. 🔸 این چهره‌های غیرمسلمان از آلمان، آمریکا، لهستان، انگلیس و هند و صاحب کانال‌های پربازدیدی در یوتیوب بوده‌اند. ✅تحلیل اولیه آکادمی هدی نشان می‌دهد در گزارش این افراد از شهر قم، این موارد بیشتر مورد توجه قرار گرفته‌اند: ۱- مهمان‌پذیری مردم قم از خارجی‌ها ۲- آرامشِ حرم حضرت معصومه ۳- معماریِ زیبای حرم حضرت معصومه و البته جای این سوال باقی‌ست که چگونه در شهری که بسیاری دغدغه تبلیغ جهانی مذهب را دارند، این ظرفیت‌های آماده در روایت مفاهیم و پیشینه تشیع و... مغفول مانده‌اند. 📌 کاری زیبا از آکادمی هدی 🆔@pajoohesh_dini

﷽ سیر تطور فقه و اجهتاد شیعی 🔰یکی از علوم محوری و اساسی در بین علوم اسلامی که غالبا (خصوصا در دوران حضور فقه و فقها در عرصه حاکمیت) علم فقه است، بررسی تاریخ این علم به ما نشان میدهد که علم فقه که هویت و موضوع اصلی این علم که «عمل مکلف» است در برهه های متعدد تاریخی و بر اثر تغییرات اجتماعی_فرهنگی که در جوامع اسلامی رخ داده است، دارای فراز و فرود هایی بوده و فقهای امامیه در موارد متعدد در راستای دستکاری و ارتقاء قدرت دستگاه فقاهت و استنباط قدم هایی برداشته اند. بررسی این اقدامات خصوصا در دوران پسا مدرن که مسائل از گستردگی ها و پیچیدگی های خاصی برخوردار هستند از این جهت اهمیت دارد که ما میتوانیم با الگو گرفتن از دستاورد های فقهای متقدم در اصلاح دستگاه فقاهت، در زمان معاصر خود با بهره گیری از آنها دستگاه فقاهت را در راستای حل مسائل معاصر تقویت کنیم 💢در همین راستا سلسله یادداشت هایی با عنوان تاریخ #تطور_فقه_و_اجتهاد_شیعی تقدیم عزیزان میشود👇 📌لازم به ذکر است اگر دوستان هرگونه پیشنهاد با انتقادی در مورد محتوای مطالب و یادداشت ها داشتند حتما منتقل کنند. #پرونده_ویژه 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

#پرونده_ویژه #تطور_فقه_و_اجتهاد_شیعی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

﷽ 🔰 روش تعلیلی ۲_ رویکرد روانشناختی این رویکرد دومین رویکرد دین پژوهی با روش تعلیلی است؛ بنیانگذار این روش را زیگموند فروید(Sigmund Freud ) دانسته اند، فروید عصب‌شناس اتریشی و بنیان‌گذار دانش روانکاوی، روشی بالینی برای ارزیابی و درمان آسیب‌های روانی، بود. فروید در روانشناسی با تقسیم روان انسان ها به خودآگاه و ناخودآگاه معتقد شد در باب انگیزه های اعمال و گفتار های یک فرد نمیتوان به گفته های او اعتماد کرد، زیرا انسان ها تنها به قسمتی از روان خود آشنا هستند و ممکن است کاری را بدون علم به چرایی آن انجام دهند. پس در اینجا لازم است «تحلیل روانکاوی» نسبت به انگیزه های درونی فرد صورت گیرد، این روانکاوی را باید فرد دیگری انجام دهد. فروید همچنین معتقد بود ممکن است ما بر اساس یک سلسله انگیزه های روانی و عاطفی به چیزی اعتقاد کنیم؛ بدون آنکه دلیلی بر آن داشته باشیم سپس به منظور موجه نمایاندن اعتقاد خود، یک دسته ادله عقلانی برای آن می تراشیم. فروید با این نظریه، پیشاپیش استدلالات عقلی متدینان را از اعتبار خارج میکند و با روش خود به بررسی انگیزه های دینداری میپردازد. او سه استدلا برای این امر ذکر میکند: 💢 ترس: فروید در کتاب «آینده یک پندار» میگوید ترس از عوامل طبیعی موجب شد تا انسان علت مشترکی به نام «خدا» برای آنها بسازد و به آن چناه ببرد، بشر از لحاظ روانی نیازمند است تا همه آفات را به موجودی واحد نسبت دهد تا با دعا، قربانی و... به درگاه او متوسل شده و خود را برهاند. او برای تایید استدلال خود به اندیشه «پدر آسمانی» استناد میگوید. 💢 عقده ادیپ: ادیپ یکی اساطیر یونان است که نادانسته پدر خود را کشت و با مادرش ازدواج کرد. عقده ادیپ در نظریه فروید، یعنی حسادت ناآگاهانه پسر به پدر و میل و کشش او به مادر. فروید معتقد بود در دوران ماقبل تاریخ، پدر بر تمام حقوق انحصاری مسلط بوده و همه زنان در اختیار داشت، پسران به پدر حسادت کرده و با هم متحد شده و او را کشتند. پس از این جنایت، نوعی اضطراب نوعی اضطراب و ناراحتی در بشر به وجود آمد که از بطن آن، اوامر و نواحی اخلاقی و پدیده های دینی ظهور یافت. از رو اشیایی ساختند و به جای پدر و به یاد او، آنها را احترام و تقدیر کردند. فروید معتقد است عقده اتیپ عام و کلی است و در هر فردی تکرار میشود. ربط دین با عقده ادیپ بیانگر حرمت مرموز خداوند در ذهن بشر و احساس گناه عظیمی است که افراد را به تسلیم در برابر چنان وهم و خیالی وا میدارد. این در تمام ادیان توحیدی دیده میشود. 💢سرکوب غریزه جنسی: این مشهور ترین نظریه فروید درباره خاستگاه دین است. او میگوید شهوت جنسی مهم ترین و بلکه تنها غریزه ماست. اقتضای شهوت جنسی این است که در هر زمان و در هر شرایطی ارضا شود. اما الزامات اجتماعی از کودکی تا بزرگسالی محدودیت هایی برای ارضای آن ایجاد میکند. سرکوب شدن غریزه جنسی موجب میشود این میل از روان خودآگاه به روان ناخودآکاه رفته و خود را به صورت شعر،هنر و تعالیم دینی بروز دهد تا دیگر مورد انکار جامعه نباشد. بنابر این اگر این روزی این محدودیت های اجتماعی برداشته شود دیگر خبری از شاعر، هنرمند و پیامبر نیست. یکی از افراد دیگری نیز که در دین پژوهی با رویکرد روانشناختی دارای سبک متفاوتی است کارل گوستاو یونگ (Carl Gustav Jung) فیلسوف و روانپزشک سوئیسی است. یونگ سعی میکند روش خود را پدیدارشناسانه معرفی میکند و در بررسی دین مانند سایر پدیده ها، ملاحظات فلسفی و متافیزیکی را دخالت نمیدهد. وی همچنین اثبات یا رد وجود خدا را کار روانشناسی نمیداند. از نظر او روانشناسی تنها میتواند آثار و تبعات روانی تصویر خدا و پیشینه های اساطیر را مورد بحث قرار میدهد نه وجود خدا یا اساطیر را یونگ بر خلاف فروید که ملحد است، یک «لا ادری گرا» است. در حالی که فروید دین را ناشی از روان پریشی میداند، یونگ برای تمام ادیان ارزش مثبت قائل بوده و آن را شفابخش و سلامت بخش میداند لکن دیدگاه او نیز طبیعت گرایانه است. یونگ با مفهوم «آر کی تایپ ها»خدایانی را مطرح میکند که همانند اسطوره های قهرمانی در همه فرهنگ ها وجود داشته و جزء ناخودآگاه جمعی محسوب میشوند. یونگ تجربه دینی را واقعی و حائز اهمیت میشمارد و آن را نوع ویژه ای از تجربه عاطفی میداند که به معنای تسلیم در برابر یک قدرت برتر است؛ خواه این قدرت خدا باشد خواه ناخودآگاه. او برای دین سودمندی های فراوان و غیرقابل انکاری قائل است لکن دین را تا حد یک پدیده روانشناسی پایین آورده و در عین حال ناخودآگاه را تا حد یک پدیده دینی بالا برده است. #پرونده_ویژه #روش_پژوهش_دینی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

زیگموند فروید Sigmund Freud روانشناس اتریشی، بنیان‌گذار روانکاوی است. او در آثارش، به‌ویژه در کتاب‌هایی مانند "آینده‌ای از یک Illusion" و "تعبیر رویاها"، دین را به‌عنوان یک سازوکار دفاعی برای مدیریت اضطراب و ترس‌های انسان تحلیل کرد. فروید معتقد بود که دین ریشه در نیازهای روانی بشر دارد و به‌عنوان نوعی فرافکنی از آرزوهای ناخودآگاه عمل می‌کند. او دین را به‌طور کلی به‌عنوان یک پدیده اجتماعی و روانی بررسی کرد، تأکید کرد که باورهای مذهبی می‌توانند به‌عنوان ابزارهایی برای مقابله با تنهایی و اضطراب وجودی عمل کنند. #پرونده_ویژه #روش_پژوهش_دینی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

کارل یونگ Carl Gustav Jung روانشناس سوئیسی و یکی از شاگردان فروید، بنیان‌گذار روانشناسی تحلیلی است. او به جای تمرکز بر جنبه‌های سرکوب‌شده و ناخودآگاه، بر مفهوم «ذهن جمعی» و آرکتایپ‌ها تأکید کرد. یونگ در آثارش، مانند "انسان و سمبل‌ها"، به نقش دین و نمادها در فرآیند فردیت و خودآگاهی پرداخت. او معتقد بود که دین نه تنها به عنوان یک سازوکار دفاعی، بلکه به عنوان یک منبع معنایی و نمادین در زندگی انسان‌ها عمل می‌کند و می‌تواند به درک عمیق‌تری از خود و جهان کمک کند. #پرونده_ویژه #روش_پژوهش_دینی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

﷽ ملاحظات و انتقادات عمده به این روش: ۱_ تمام تلاش فروید این است که انگیزه دینداری را زیر سوال ببرد و این در حالی است که با باطل شدن انگیزه هیچگونه تلازمی با ابطال انگیخته ندارد و باید میان این دو تفکیک قائل شد. ۲_ روش فروید «تحلیل روانکاوی» است اما سوال این است که مبنای معرفتی و یقین آوری این روش چیست؟ ایا روشی که به لحاظ معرفت شناسی معتبر باشد وجود داد تا صحت و سقم ادعای روانکاو را بررسی کند؟ ۳_ از مهمترین اشکالات روشی که در آثار بسیاری از دین پژوهان از جمله فروید دیده میشود، «حصر گرایی» است، نتیجه آن «تحویل گرایی» است که مورد انتقاد پدیدار شناسان نیز واقع شده است و این بدان معناست که اندیشمندی به هر دلیلی به فرضیه ای معتقد شده و سعی به تعمیم آن در تمام امور دارد؛ به عنوان مثال فروید سعی میکند تمام پدیده های روان شناختی را با فرضیه «غریزه جنسی» تبیین کند. تعمیم ناروای او در بسیاری از موارد حتی با مخالفت جدی یونگ شاگرد فروید نیز مواجه شده است. ۴_ در روش یونگ نیز اگر چه توانست آثار مثبت تعالیم دینی را در بیماران خود پیدا کند لکن رویکرد وی به دلیل آنکه مبتنی بر پایه عقلانی و فلسفی محکمی نبوده و حتی تصویری مادی از خداوند ارائه میکند فاقد اعتبار و غیر قابل توصیه برای دست اندرکاران تعالیم مذهبی است. این هوشیاری باید نسبت به تمام روش هایی که بر حسب ظاهر منافع دینداری را بررسی میکنند ولی فاقد مبانی عقلی و معرفت شناسی متقن هستند، اعمال شود. 📌برای مطالعه تفصیلی نقد روش دین پژوهی فروید اینجا کلیک کنید. #پرونده_ویژه #روش_پژوهش_دینی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

‌﷽ 📚 ترسیم شبکه روابط روحانیت شیعیان در خاورمیانه: رویکردی تحلیلی ✍️محمدرضا کلانتری 💢آیا می‌شود با تحلیل کمّی و سیستماتیک، پیش‌بینی کرد که مرجع تقلید بعدی چه کسی است و چه سیاست‌هایی در پیش می‌گیرد؟ 🔵محمدرضا کلانتری، استاد دانشگاه رویال هالوی، در جدیدترین مقاله منتشر شده خود تلاش کرده است با استفاده از الگوی تحلیل شبکه‌ای کمّی شبکه روابط علمای شیعه در خاورمیانه را مورد مطالعه قرار دهد. نویسنده معتقد است که برای درک الگوی تأثیرگذاری علمای شیعه در سیاست‌های منطقه‌ای، لازم است دینامیک شبکه روابط داخلی علما و چگونگی صعود و نزول ایشان در سلسله مراتب روحانیت به شکلی سیستماتیک تحلیل شود. این تحلیل سیستماتیک، می‌تواند ابزاری برای پیش‌بینی روندهای آینده مرجعیت و روحانیت نیز باشد. کلانتری با استفاده از مجموعه‌ای از دادگان مربوط به روابط استاد-شاگردی، روابط خانوادگی، مدارس فقهی و مراکز تحصیل و اقامت عالمان، گرافی به هم‌پیوسته از روحانیون شیعه فعال در منطقه خاورمیانه ترسیم می‌کند و تلاش می‌کند با تحلیل کمّی این شبکه روابط، ارتباطات نهفته میان روحانیون شیعه را کشف کند و چارچوبی برای پیش‌بینی آینده مرجعیت شیعه پیشنهاد دهد. به طور خاص و به عنوان مطالعه موردی، کلانتری در این مقاله بر روی شبکه روابط «روح الله خمینی» تمرکز کرده است. 📎 این مقاله در شماره اخیر مجله Religion, State and Society با اطلاعات کتاب‌شناختی زیر منتشر شده: Mohammad R. Kalantari (2024), "Mapping the network of Shiʿi و فایل کامل آن، از «این پیوند» دستیاب است. #معرفی_مقاله 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

💢همانطور که بسیاری از عزیزان مطلع هستند مطالعات خاورمیانه و نهاد های موثر آن خصوصا نهاد «روحانیت» در دهه های اخیر یکی از موضوعات اصلی پژوهش پژوهشکده های شرق شناسی بوده است، مقاله فوق یکی از این نمونه ها است که مولف با بررسی دقیق رابطه بین علمای شیعه و مواضع آنان سعی در کشف الگوی رفتاری بزرگان شیعه دارد. 📌 انشاالله در آینده به صورت تفصیلی به این مسئله خواهیم پرداخت. 🆔@pajoohesh_dini

‌﷽ 🔰رویکرد مردم شناختی 💢طرفداران این رویکرد معتقدند با بررسی آداب و رسوم و عقاید و فرهنگ های اقوام بدوی میتوان به فرضیه هایی در باب دین دست یافت. سابقه این دیدگاه به آثار مورخان قوم شناس یونانی و پیروان رومی ایشان برمیگردد. البته برخی جریان های مهم در اندیشه اروپایی قرن هجدهم قائل به تنوع فرهنگ ها و سیر مترقی فرهنگ و دین بوده اند. ای بی تیلور «Edward Burnett Tylor» قوم شناس انگلیسی و موسس دین پژوهی مردم شناختی است. او بر مبنای این فرض که آداب و رسوم و عقاید «فرهنگ های بدوی» که سیاحان، مبلغان، کارگزاران استعمار و دیگران توصیفشان کرده اند بازمانده عصر باستانی پیش از تاریخ است و اینها شواهدی هستند که دلالت بر مرحله اولیه دین دارند. همچنین به این فرض نیز قائل بود که مرحله فرهنگ معنوی، متناظر است با مرحله خام فرهنگ مادی در جوامع باستانی یا بدوی به این معنا که ریشه های اعتقاد به امور فراطبیعی ریشه در اندیشه های بسیط آن جوامع دارند. آوازه تیلور بیشتر به نظریه «جانمانگاری» او است؛ نظریه جانماندگی به بررسی تعاملات انسان‌ها و تأثیرات اجتماعی و فرهنگی بر رفتار و تفکر آن‌ها می‌پردازد. این نظریه تأکید دارد که انسان‌ها نه تنها موجوداتی بیولوژیکی هستند، بلکه به شدت تحت تأثیر محیط اجتماعی و فرهنگی خود قرار دارند و دین هم در همین بستر شکل میگیرد. مارت، شاگرد تیلور پا را از استادش فراتز گذاشته و قائل به مرحله ای پیش از جانماندگی دین است؛ طبق این نظر انسان ها با هیبت و حیرت به نیروی متشخص فراطبیعی که احساس میکنند در پدیدار ها و رویدادها و اشخاص خارق العاده حضور دارد واکنش نشان میدهد، او به رواج چنین قدرتی میان اقوام بدوی گوناگون قرن نوزدهم اشاره کرده و معتقد است که این شکل اولیه دین بوده است. ئی با صراحت نگرش تکامل گرا داشت و از فرضیه داروین به مثابه سنگ بنای نظریات خویش استفاده میکرد. غیر از تیلور و انگلیسی های تحت تاثیر او، مکتب فرانسه و مکتب فیضان نیز به فرهنگ های ملل مختلف در دین پژوهی توجه جدی داشتند. #پرونده_ویژه #روش_پژوهش_دینی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

‌﷽ ای بی تیلور (1832-1917) یکی از بنیان‌گذاران مردم‌شناسی و دین‌پژوهی مدرن است. او دین را به‌عنوان «باور به موجودات فوق‌طبیعی» تعریف کرد و نظریه‌ای تکاملی درباره ادیان ارائه داد که بر اساس آن ادیان ابتدایی به تدریج به ادیان پیچیده‌تر تبدیل می‌شوند. تیلور بر تحلیل تطبیقی تأکید کرد و نشان داد که دین باید در بستر فرهنگی و تاریخی آن مطالعه شود. آثار او به‌عنوان منابع کلیدی در مطالعات مردم‌شناسی و دینی شناخته می‌شود و تأثیر زیادی بر رویکردهای بعدی در این حوزه داشته است. #پرونده_ویژه #روش_پژوهش_دینی 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini

#داده_نما | کارکرد اجتماعی نهاد دین در ایران امروز؛ ۴. چالش های تحقق کارکرد اجتماعی نهاد مسجد در ایران 🔻نهاد مسجد در صدر و برهه هایی از تاریخ اسلام نه تنها محل «نیایش» بود، بلکه کارکردهای اجتماعی متنوعی نیز به همراه داشت. اما به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران حوزه دین، امروزه با گذشت بیش از چهار دهه از انقلاب اسلامی و شکل گیری نهادهای مختلف ناظر بر حوزه مسجد، این نهاد جایگاه قابل انتظار خود را در جامعه ایرانی پیدا نکرده و رفته رفته از محوریت آن کاسته شده است. در همین راستا، مسئله اصلی پژوهش حاضر، واکاوی و صورت بندی چالش های سیاستگذاری مسجد در جمهوری اسلامی ایران در راستای تحقق کارکرد اجتماعی این نهاد و سپس ارائه پیشنهادهای سیاستی است. گزارش مرکز پژوهش ها به شماره مسلسل ۲۰۰۲۸ پژوهانه| پایگاه نشر مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی 📲 بـــــلــــه | ایـــتــــا

‌﷽ مسجد در جامعه مدرن! 💢 اینفوگرافی فوق، خلاصه یکی از آخرین پژوهش های مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی درباره چالش های موجود در پیش روی نهاد مسجد و بخشی از راه حل های آن است. فارق از بسیاری از چالش های موجود در مسئله فوق که از نتایج طبیعی فرآیند مواجهه جوامع اسلامی با مدرنیته در طی حدود ۱۰۰ سال اخیر است و مشکلاتی که متاسفانه در اثر قصور متولیان امر مسجد مانند روحانیون و سازمان های عریض و طویل فرهنگی به وجود آمده است، مسئل اصلی ارائه راه حل برای پایان دادن به وضع موجود مساجد است. راه حل هایی که در پژوهش فوق ارائه شده از قبیل الزام برخی از دستگاه های اجرایی برای ارائه برخی خدمات در مسجد یا تهیه سند جامع توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی همگی راهکار هایی هستند که ممکن است مشکلات مذکور را به شکل موقت حل کند یا برخی از ریز مشکلات را به شکل دائم مرتفع سازد اما مسئله مهم این است که هیچکدام نمی‌تواند جایگاه مسجد را به عنوان اصلی ترین نهاد اجتماعی دینی به جامعه بازگرداند، علت این امر این است که تمامی نهادها، ساختار ها و کنش های ارائه شده توسط یک مکتب بر اساس ساختار های اجتماعی مطلوب همان مکتب شکل میگیرد؛ به عنوان مثال: ✓ یکی از امارات و شواهد مهم برای اثبات حق یا جرم در مباحث حقوقی اسلام، بیّنه (دو نفر شاهد عادل) است، این عنوان حقوقی مبتنی بر ساختار اجتماعی است که افراد یک جامعه (در مقیاس های ریز تر مثل شهر یا محله) در قالب رابطه همسایگی، روابط خانوادگی و... روابط تنگاتنگی داشته و شناختشان از یکدیگر به شکلی بوده که در هر محله یا شهر یک یا چند فرد به عنوان عادل شناخته می‌شدند که از همین افراد به عنوان شاهد در محاکم قضایی استفاده میشد و کارکرد خود را نیز به خوبی ایفا میکرد؛ اما همین عنوان «بیّنه» در فضای مدرن و پست‌مدرن کاملا کارکرد خودش را از دست میدهد به دلیل اینکه ساختار های اجتماعی (روحیه فرد گرایی، زندگی آپارتمانی و...) در این زمان به شکلی طراحی شده اند که انسان ها ولو با فاصله فیزیکی بسیار اندک، کوچک ترین شناختی از اطرافیان خود ندارند، فلذا در این فضا، «بیّنه» از حالت قبلی خود تبدیل میشود و به افرادی که با گرفتن مقداری پول، حاضر به شهادت در محاکم قضایی میشوند! اتفاقی که درباره مسجد افتاده هم تا حدودی شبیه به همین است، در روزگاری که فتوا و تعلیم و عبادت و حتی معیشت حول محور مسجد بود، مسجد کاملا کارکرد خویش را حفظ کرده بود اما در این عصر که این وظایف هر کدام چندین متولّی دارد، نمیتوان از نهاد مسجد انتظار قبل را داشت. 📌مقصود از جستار فوق این بود که در کنار پژوهش و ارائه راه حل برای مسائل مختلف به شکل مستقل، باید بر روی ساختار و فضای اجتماعی که آن نهاد یا رفتار بر اساس آن صورت بندی و سامان داده شده است هم دقت کرد و سعی در بازسازی آن ساختار ها داشت. 🖌صادق نقدعلی 🆔@pajoohesh_dini