هدایت شده از موسسه و مرکز تخصصی تفسیر تمهید
2️⃣ نکته دوم: روش کشف ترتیب نزول سوره‌ها
جناب استاد ایازی اشکالی را بر مبنای تفسیر تنزیلی مطرح کرده و آن را متزلزل خوانده‌اند.
ظاهراً برادر عزیزم آشنایی با مبانی حقیر در تفسیر تنزیلی ندارند؛ اینجانب در کتاب «تفسیر تنزیلی، مبانی، اصول، قواعد و فواید» که در سال ۹۲ منتشر شده به این سؤالات پاسخ داده‌ام.
به اختصار اشاره می‌شود که اصلاً اعتقادی به تاریخ‌گذاری به معنای ثبت تاریخ نزول سوره‌ها ندارم، چه به شکل استفاده از روایت، چه از متن، و چه نظام ریاضی. بلکه در تفسیر تنزیلی تنها باید به دنبال سیر تحول محتوای مطرح شده در قرآن باشیم، چون نظام تغییر و تحول در قرآن بر اساس تغییر احوال است: «انَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَومٍ حَتّىٰ يُغَيِّروا ما بِأَنفُسِهِم». اما اینکه این تغییرات در سال اول بعثت رخ داده یا سال دوم یا سوم، آن گونه که در تحقیقات مستشرقان مشاهده می‌کنیم، اهمیت ویژه‌ای ندارد. مسئله بنده تاریخ و تاریخ‌گذاری نیست، مسئله در تفسیر تنزیلی، سیر مراحل تحول است.
روش اینجانب در کشف ترتیب نزول بدین قرار بوده که پس از تتبعی جامع، چند روایت مسند و قابل اعتماد به دست آوردم. در کنار آن، روایات متعدد غیرمسندی نیز مشاهده شد که تأییدکننده روایات مسند بود. از جهت دیگر، بررسی‌ها نشان داد که اغلب دانشمندان تفسیر و علوم قرآن در طول تاریخ، بر این گزارش‌ها صحه گذاشته‌اند.
وقتی همه گزارش‌های ترتیب نزولی در منابع مختلف، در کنار یکدیگر قرار گرفته و مقایسه شوند، این مجموعه می‌تواند ضعف موجود در آحاد آن‌ها را برطرف کند.
این مقایسه نشان می‌دهد که همه گزارش‌ها همنوا بوده و حتی در بیش از ۷۰% کاملاً هماهنگ هستند. در ۳۰% باقیمانده نیز غالب اختلافات، کاملاً جزئی است. مثلاً در یک گزارش نام یک سوره افتاده یا تنها یک شماره با گزارش دیگر اختلاف دارد. مجموع این گزارش‌ها، ساختار سیاق محتوایی قابل اعتمادی از سوره‌ها را به دست می‌دهد که می‌تواند خلأهای محدود باقی مانده را بر طرف کند.
آیا این مراحل پژوهش برای کشف نظام نزولی سوره‌ها کفایت نمی‌کند؟
آیا وجود اختلاف و ابهام در منابع حوزه‌های مختلف دانش، اعم از اعتقادات، تفسیر، فقه و ... مسائل مرتبط با آن حوزه را متزلزل می‌کند؟ دانشمندان در این گونه موارد، از بین گزارش‌های گوناگون، متقن‌ترین روایت را انتخاب و با کمک قرائن داخلی و خارجی آن را تقویت می‌نمایند تا به حد قابل قبولی از اعتبار دست یابد.
در مباحثی چون مکی و مدنی، جمع قرآن، اسباب نزول، لغت، تفسیر و تطبیق و ... که از همان مشکلات روایات ترتیب نزول رنج برده آیا به صرف وجود این مشکلات می‌توان تحقیقات برآمده در این عرصه‌ها را به کلی متزلزل خواند؟
تزلزل هنگامی است که راه حلی برای حل اختلافات و مشکلات نداشته باشیم. در حالی که همیشه برای حل این مسائل راه حل‌های اصولی و معتبر علمی وجود دارد.
@mtamhid