اگر بخواهیم وضعیت دوران امام علی (ع) و خون‌دل‌هایی که ایشان از دست متظاهران به دینداری کشیدند را با شرایط امروز مقایسه کنیم، شباهت‌های بسیاری وجود دارد. همچنان در جوامع اسلامی افرادی پیدا می‌شوند که با ظاهری دیندار و آیه‌خوان، به نام دین و شریعت، زمینه انحراف و تفرقه را ایجاد می‌کنند. برخی از این شباهت‌ها به شرح زیر است:
1. دینداری ظاهری بدون عمل به محتوا
افرادی که در ظاهر اهل نماز، روزه، و عبادت هستند، اما در عمل، اخلاق، انصاف و عدالتی که جوهره دین است را زیر پا می‌گذارند. این افراد:
به جای اینکه دینداری‌شان برای هدایت جامعه باشد، دین را ابزاری برای منافع شخصی و نفوذ خود می‌کنند.
مانند خوارج، اعمال عبادی دارند، اما هیچ فهمی از حقیقت دین و اولویت‌های آن ندارند.
به تعبیر امام علی (ع):
"پیکر دین را می‌بینند، اما روح دین را درک نمی‌کنند."
در این زمان نیز افرادی که ظاهرشان مذهبی است، ممکن است در برخورد با مردم، بداخلاق، بی‌انصاف باشند. آن‌ها با قضاوت‌های نابجا، دین را برای مردم سخت و غیرقابل‌قبول جلوه می‌دهند.
2. توجیه گناه با نام دین
برخی افراد با توسل به ظاهرسازی دینی، گناه یا ظلم خود را توجیه می‌کنند. به عنوان مثال:
فساد اقتصادی، سوءاستفاده از بیت‌المال یا ایجاد اختلاف در جامعه را با شعار دین و مصلحت توجیه می‌کنند.
با استفاده از آیات قرآن یا روایات به نفع خود، واقعیت‌ها را وارونه جلوه می‌دهند؛ درست مانند کسانی که قرآن را بر سر نیزه کردند.
امروزه نیز برخی با شعارهایی مانند دفاع از اسلام، به جای عمل به دستورات الهی، در جهت منافع شخصی و سیاسی خود گام برمی‌دارند.
3. تفرقه‌افکنی و دوری از وحدت
یکی از مشکلات زمان امام علی (ع)، پراکندگی و اختلافات میان مسلمانان بود که بسیاری از این اختلافات توسط افراد متظاهر و دنیاطلب ایجاد شد. در دنیای امروز نیز، کسانی که باید محور وحدت باشند، گاهی خود به ابزار تفرقه تبدیل می‌شوند:
گروه‌هایی که با افراط‌گرایی یا تحجر، وحدت مسلمانان را تضعیف می‌کنند.
افرادی که با سوءاستفاده از دینداری ظاهری، اختلافات قومی، مذهبی یا سیاسی را شعله‌ور می‌کنند.
4. عدم درک اولویت‌های دینی
امام علی (ع) از این رنج می‌برد که مردم زمانه‌اش اولویت‌های دین را درک نمی‌کردند. به جای توجه به عدالت، اخلاق و اصلاح جامعه، درگیر ظاهر مسائل و ظواهر عبادی بودند.
در دنیای امروز نیز:
گاهی اوقات به جای تلاش برای رفع مشکلات واقعی جامعه مانند فساد، فقر، یا بی‌عدالتی، تمام توجه به مسائل جزئی و حاشیه‌ای معطوف می‌شود.
به جای اصلاح اخلاق عمومی، بر سر ظواهر یا مسائل اختلافی کشمکش می‌شود، در حالی که این رفتارها فاصله مردم را از دین بیشتر می‌کند.
5. مسئولیت‌گریزی و دنیاطلبی
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات امام علی (ع) با مردم کوفه این بود که در عمل از او حمایت نکردند. آن‌ها وعده یاری می‌دادند، اما در لحظات حساس میدان را خالی می‌کردند.
امروز نیز:
عده‌ای شعار دین و حمایت از حق می‌دهند، اما در عمل، برای منافع دنیوی و راحت‌طلبی خود، از مسئولیت شانه خالی می‌کنند.
مردم و مسئولانی هستند که به جای تلاش برای اصلاح جامعه و خدمت به مردم، فقط به حفظ جایگاه و منافع شخصی خود می‌اندیشند.
6. دین‌فروشی و نفاق
مانند دوران علی (ع)، امروز هم دین‌فروشی و نفاق در جوامع اسلامی دیده می‌شود. کسانی که با ظاهری مذهبی و سخنان زیبا، مردم را فریب می‌دهند، اما در عمل برخلاف ارزش‌های دینی عمل می‌کنند. این رفتارها:
مردم را از دین زده می‌کند.
باعث می‌شود حق و باطل در نگاه عموم مخلوط شود.
همان‌طور که امام علی (ع) فرمود:
"من از دست یاران خود بیش از دشمنانم خون‌دل خورده‌ام."
این جمله امروز هم مصداق دارد. بزرگ‌ترین آفت جوامع اسلامی، دینداری ظاهری و سوءاستفاده از دین است. اگر مسلمانان بخواهند از این وضعیت خارج شوند، باید:
1. به جای تظاهر، حقیقت دین را بشناسند و عمل کنند.
2. اولویت دین را در عدالت، اخلاق و اصلاح جامعه بدانند.
3. از افراط، تحجر و سوءاستفاده از دین برای منافع شخصی پرهیز کنند.
راه نجات، عمل به سیره امام علی (ع) است: دینداری همراه با عقل، تقوا و عدالت.