بسم‌الله الرحمن الرحیم تحلیل و نتیجه‌گیری علمی ازبرخی مضامین تعدادی ازخطبه‌های امام علی (ع) در نهج البلاغه ( لازم به ذکر است که این چند سطر عصاره و خلاصه ساعتها کار و مطالعه روی برخی خطبه های امام است که خدمت دوستان عزیز ارائه می گردد ... آشوری) مطالعه خطبه‌های امام علی (علیه‌السلام) در نهج البلاغه، سیمای رهبری اندوهگین و دردمند را به تصویر می‌کشد که در میان امتی بی‌وفا و بی‌تفاوت، تنها مانده است. خطبه‌های آن حضرت سرشار از شکایت و گلایه نسبت به کوتاهی‌ها، سستی‌ها، خیانت‌ها و بی‌مسئولیتی‌های مردمی است که به ظاهر مسلمان‌اند، اما در عمل، از همراهی واقعی با امام خود سرباز زده‌اند. از مهم‌ترین مضامین این خطبه‌ها، کوتاهی مردم در جهاد و دفاع از اسلام است. امام علی (ع) بارها از سستی و بی‌علاقگی آنان نسبت به وظایف دینی‌شان شکایت کرده و ضعف و ذلت مسلمانان را نتیجه مستقیم این بی‌مسئولیتی دانسته است. بی‌تفاوتی مردم در مواجهه با تهدیدهای دشمنان، یکی از دلایل اصلی افول قدرت اسلام در عصر خلافت امام به شمار می‌رود. این بی‌تفاوتی، باعث شده بود که حتی توصیه‌های صریح و فرمان‌های الهی امام نیز بر زمین بماند. امام علی (ع) بر اهمیت اتحاد و همدلی مسلمانان تأکید داشت و تفرقه و اختلاف را زمینه‌ساز شکست و غلبه دشمنان معرفی می‌کرد. با این حال، عدم حمایت جدی مردم از امام و کارشکنی‌های آشکار و پنهان آنان، پیوسته آتش اختلافات داخلی را شعله‌ور می‌ساخت. این خیانت‌ها و بی‌وفایی‌ها، امام را سخت رنجور ساخته بود، به گونه‌ای که در خطبه‌ها، از ناپایداری یاران خود به شدت شکایت می‌کند. در بخش‌هایی از خطبه‌هایش، امام نسل حاضر مسلمانان را با نسل اول، یعنی یاران پیامبر (ص)، مقایسه کرده و به وضوح از برتری ایمان، وفاداری و غیرت دینی نسل نخست سخن می‌گوید. نسل حاضر را نسلی ترسو، بی‌مسئولیت و بی‌ثبات معرفی می‌کند؛ مردمی که در مواجهه با مشکلات، همچون زنی باردار که فرزندش را سقط می‌کند، از ادای مسئولیت‌های خود عاجز می‌مانند. جهل و نادانی مردم نسبت به حق و باطل، از دیگر مصائب مورد شکایت امام است. بسیاری از کوفیان، به دلیل ناآگاهی، گرفتار شبهات شده و حقیقت را از باطل بازنمی‌شناختند. آنان، به جای تحمل سختی‌های جهاد، به راحت‌طلبی روی آورده بودند و با بهانه‌جویی‌های مکرر، از حضور در میدان‌های نبرد شانه خالی می‌کردند. امام علی (ع) در خطبه‌های خود بر اهمیت عمل بیش از گفتار تأکید داشت. او معتقد بود که صرف ادعای ایمان و محبت به امام کافی نیست، بلکه وفاداری و عمل به عهدها و پیمان‌ها اهمیت بنیادین دارد. این در حالی بود که بخش عمده‌ای از مردم نه تنها در وفاداری به عهد خود کوتاهی کردند، بلکه در مواقع حساس، با بی‌اعتمادی و خیانت، امام را تنها گذاشتند. از نگاه امام علی (ع)، یکی از ریشه‌های این بحران، عدم پایبندی واقعی مردم به اصول دین بود. آنان دین را سطحی درک کرده بودند و در مواجهه با آزمایش‌های دشوار، پایبندی به ایمان خود را از دست می‌دادند. ترس از سختی‌ها، رفاه‌طلبی، و غفلت از اهداف بلند دینی، کوفیان را به مردمی تبدیل کرده بود که توان تحمل رنج‌های مسیر حق را نداشتند. بی‌اعتمادی مردم به امام، یکی از تلخ‌ترین نکاتی است که در خطبه‌های نهج البلاغه منعکس شده است. امام (ع) با درد و اندوه، از این بی‌اعتمادی سخن می‌گوید و تأکید می‌کند که بدون اعتماد مردم، هیچ رهبری قادر به اجرای عدالت و اقامه دین نیست. در یک جمع‌بندی علمی، می‌توان گفت خطبه‌های امام علی (ع)، علاوه بر آنکه آیینه‌ای از دردها و رنج‌های یک رهبر الهی در برابر امتی ناسپاس است، هشدارنامه‌ای برای تمام نسل‌های آینده محسوب می‌شود. این خطبه‌ها نشان می‌دهد که حکومت دینی، بدون مسئولیت‌پذیری، آگاهی، عمل، اتحاد و وفاداری مردم، نمی‌تواند به اهداف خود دست یابد. سستی، تفرقه، خیانت و دنیاطلبی، حتی قوی‌ترین رهبران را به تنهایی می‌کشاند و زمینه سقوط اجتماعی و دینی یک امت را فراهم می‌کند. بدین ترتیب، خطبه‌های امام علی (ع) را می‌توان سندی زنده از دردهای حاکمیت الهی در رویارویی با بی‌وفایی مردم دانست؛ سندی که تحلیل آن، هم برای فهم تاریخ صدر اسلام اهمیت دارد و هم برای شناخت عوامل پایداری یا زوال جوامع اسلامی در طول تاریخ، راهگشا است. قربانعلی آشوری هشتم اردیبهشت ۱۴۰۴ در ضمن قسمت «مسولین» در روزهای آینده تقدیم می گردد