شکلگیری سازمانهای امنیتی
سازمان اطلاعاتی و امنیتی سیا (C.I.A) در پایهگذاری سازمان امنیت و اطلاعات کشور موسوم به ساواک نقشی مهم و کلیدی داشت. علاوه بر سازمان سیا حتی اف.بی.ای. نیز در زمینه تأسیس ساواک حضور داشت تا سازمانی در جهت فعالیتهای جاسوسی چه در داخل کشور و چه در خارج از مرزها شکل بگیرد. آموزش نیروهای جاسوسی ایران در آمریکا از 1333 به بعد به طور جدی دنبال و هدف از آن نیز کمک به پیشبرد امنیت در ایران عنوان شد. ارتباط سیا با جامعه آکادمیک در سال1967م نشان داد که نیروهای این سازمان در قالب ارتباطات علمی و تحقیقاتی با دانشگاههای ایران نیز در تماس بودند تا جاسوسان مورد نیاز خود را در این بخش استخدام کنند؛ چرا که دانشگاهها قلمروی حاصلخیزی برای استخدام عناصر جاسوسی بود.
آمار دقیقی از تعداد جاسوسان سیا در ایران وجود ندارد، اما طبق برآورد روزنامه «لوموند»، پنجهزار جاسوس سیا در ایران فعال بودند و با گسترش فعالیتهای آن از 1352 به بعد، تهران ستاد اصلی سیا در خاورمیانه شد. تدریس روشهای ویژه به ارتش ایران موجب شد تا ارتش در اختیار هزاران جاسوس آمریکایی که در پوشش مشاوران نظامی در کشور فعالیت میکردند درآید. در همین حال به منظور کنترل صحیح بر ایران نیاز به شکلگیری سیستم حفاظتی مدرنی بود تا با ایجاد آن به خواستههای آمریکا ترتیب اثر داده شود. تأسیس چنین سیستم حفاظتی با موافقت شاه روبهرو شد و در سال 1353 با تجهیز نیروهای نظامی و سرویس اطلاعاتی کشور به شبکهای از تأسیسات کنترل الکترونیکی موافقت گردید. سیستم کنترل الکترونیکی پیچیدهای که با نام ایبکس (IBEX) شناخته میشد شامل تجهیزاتی جهت محافظت حریم زمینی و فضایی بود، اما در مرحله اول از آن برای کسب اطلاعات از شوروی استفاده شد.
پایگاههای جاسوسی سیا در ایران مجهز به پیشرفتهترین تجهیزات و دستگاههای اطلاعاتی و جاسوسی در زمان خود بود. استقرار دو پایگاه نیرومند جاسوسی و خبرگیری در شمال ایران موجب شد تا تمام فعالیتهای نظامی روسیه تحت نظر قرار گیرد. دستگاههای الکترونیکی بسیار دقیق و حساس ایستگاههای نامبرده تمام پیامها و مخابرات الکترونیکی روسها را در تمام منطقه تا خلیج فارس ضبط میکرد. همکارییهای امنیتی دو کشور بعد از مدتی از مرزهای ایران فراتر رفت؛ به گونهای که ساواک برای جاسوسی از شوروی در خارج از مرزها با سیا نیز همکاری میکرد. سولیوان در خاطرات خود به این نکته اشاره میکند که گاهی اطلاعات ساواک به مراتب دقیقتر و صحیحتر از اطلاعات سیا بود و این اطلاعات به صورت کامل در اختیار سیا قرار میگرفت، اما نفوذ امنیتی آمریکاییها در ایران تنها به حوزه امنیت داخلی محدود نمیشد و ترتیبات امنیت منطقهای را نیز در بر میگرفت.
منبع:
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
http://www.iichs.ir/News-8383/%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D8%A8%D9%86%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D9%85/?id=8383