♦️کارکرد عقل در علوم انسانی از منظر قرآن♦️ 🔹علوم انسانی با عقل در مقام تعریف سروکار ندارد بلکه در مقام تحقق سروکار دارد. ممکن است عقل، انسان را به گمراهی بکشد و کشیده است که در مقام تحقق بوده است. 🔹اگر می‌خواهید واقعا خدمتی به علوم انسانی معاصر کنید، باید با نگاه متفاوتی به قرآن نظر کنید در مقام تحقق را باید دید که قرآن چطور می‌بیند و چه گرفتاری‌هایی برای این عقل قائل است و چه کارکردهایی برای عقل نشان می‌دهد. حجت الاسلام علیرضا قائمی نیا بخش آخر ▫️کرسی علمی- ترویجی با موضوع “کارکردهای معرفتی عقل در علوم انسانی اسلامی“ ۱۷ اسفند ۱۳۹۹، توسط گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی با مشارکت گروه منطق فهم دین برگزار شد. 🔸اینها حالت‌های ایده‌آلی است و اصولیین می‌گویند تخصیص حداکثری لازم می‌آید. در طول تاریخ نیز، عقلی که دیدیم این نبوده است و عقل در مقام تحقق، مشکلات فراوانی دارد و نمی‌تواند بر اساس چارچوب‌های مطلوبی که ما در نظر گرفته‌ایم سیر کند. عقل در مقام تحقق خیلی ذلیل است و در مقام تعریف است که بسیار قوی و شکوهمند است. در مقام تحقق، هزاران مشکل را با خودش به دوش می‌کشد و این بحث مستقلی است و حتی در فلسفه‌های قاره‌ای بحث کرده‌اند که عقل در مقام تحقق چه کارکردهایی دارد. 🔸یک زمان به کار آیت‌الله جوادی‌آملی خیلی رجوع می‌کردم که واقعا آیا اینطور است؟ تا به امروز نیز این کار نقد درستی نشده است، اما این یک نوع نگاه پیشینی به عقل است و ما نیاز به نگاه پسینی داریم و باید ببینیم قرآن چه نگاهی دارد؟ این قبیل تقسیمات مبتنی بر نگاه پیشینی است و عقل را در مقام تعریف و فارغ از مشکلاتی که در تاریخ و … پیدا می‌کند، نگاه می‌کنند. هرکجا قرآن تعقل را مطرح می‌کند سیاق‌مند مطرح می‌کند و با توجه به تاریخ و محدودیت‌های خاصی مطرح شده است که ممکن است آن زمان، دسته‌بندی‌ها کلا متفاوت شود و بحث دیگری مطرح شود. 🔸این چندگانگی‌هایی که در تفکر فلسفی وجود دارد، وقتی در یک فضای متفاوتی مطرح می‌شود، رنگ خود را می‌بازد و به شکل دیگری مطرح می‌شود. شما نمی‌توانید خط قاطعی میان این کارکردها بکشید، بنابراین باید در آن فضا به گونه دیگری بنگرید و علوم انسانی با عقل در مقام تعریف سروکار ندارد بلکه در مقام تحقق سروکار دارد. 🔸ممکن است عقل، انسان را به گمراهی بکشد و کشیده است که در مقام تحقق بوده است. باید برای این عقل در مقام تعریف خطا هم قائل شوید و شاید در تحقق، خطای آن بیشتر بوده باشد و اینکه چطور به حقیقت می‌رسد نیز مهم است. اینکه آیا حقیقت را پوست‌کنده می‌بیند؟ آیا حقیقت را بدون حجاب می‌بیند؟ همچنین باید دید این حجاب چیست و این پرسش‌ها کمک می‌کند که دسته‌بندی‌های دقیق‌تری صورت گیرد و پیدایش عقل در مقام تحقق همین است. 🔸یکی از فلاسفه سیاسی غرب کتابی نوشته و به فارسی ترجمه شده که با نام سرشت تلخ بشر است و این ایده را از کانت گرفته است که می‌گوید بافت انسان فاسد، طوری است که هیچ وقت به حقیقت نمی‌رسد و سرشت انسان اینطور است و مفصل این را مطرح کرده که عقل چه مشکلاتی دارد که به حقیقت نمی‌رسد. 🔸اگر ما بر عقل آن هم از نگاه پیشینی متمرکز شویم، در اینصورت علوم انسانی اسلامی را تعریف می‌کنیم به اینکه مبتنی بر نگاه پیشینی است، اما علوم انسانی موجود، مبتنی بر نگاه پسینی است و عقل پسینی مهم است و اینها دو بافت متفاوت هستند و شاید هیچ وقت هم به دیالوگ نرسند، اگر می‌خواهید واقعا خدمتی به علوم انسانی معاصر کنید، باید با نگاه متفاوتی به قرآن نظر کنید و عقل پسینی و در مقام تحقق را باید دید که قرآن چطور می‌بیند و چه گرفتاری‌هایی برای این عقل قائل است و چه کارکردهایی برای عقل نشان می‌دهد. 🔸حتی بازخوانی ماجرای آدم(ع) طبق روایات عقل، به یک معنا بازخوانی مواجهه عقل با ساحت الهی است و عقل گاهی در تصمیم‌گیری‌‌ها دچار مشکل می‌شود. آدم در آن لحظه که با میوه ممنوعه مواجه شد و فرصت زیادی هم نداشت، عقل نتوانست تصمیم بگیرد و اینجا مواجهه عقل انسان با ساحت الهی است و عقل بشر کم می‌آورد و تنها عقل ۱۴ معصوم است که کم نمی‌آورند، اما دیگران در مواجهه با ساحت الهی، عقلشان کم می‌آورد و قرآن بازخوانی هویت تاریخی عقل بشر است. 🔸بنابراین نباید به عقل بیش از حد بها بدهیم. مقام عقل را باید تکریم کنیم، اما عقل را به صدارت ننشایم و فکر نکنیم عقل آن مقدار شاهکار است که بتواند بشر را نجات دهد و عقل خیلی اوقات در گِل می‌افتد و نمی‌تواند مسئله را حل کند و این در علوم، خودش را خیلی نشان می‌دهد و امیدواریم برداشت‌های نسبیت‌گرایانه هم از این بحث نکنند که با آن مخالف هستم. http://iict.ac.ir/1399/12/aghll/ ♦️گفتمان تمدنی سربازان ولایت خلیج همیشه فارس♦️ @OlomEnsaniEslami