ادب پوشیده داشتن روزه از دیگران بیشتر دربارۀ روزۀ مستحبی مطرح است و این موضوع در روزۀ واجب، به ویژه روزۀ ماه مبارک رمضان، طرح‌کردنی نیست؛ زیرا فرض اوّلی و اصل حاکم در برخورد با یک فرد مسلمانِ مکلّف در ماه مبارک رمضان, روزه‌دار پنداشتن او است مگر بر پایۀ قراینی خلاف آن ثابت شده باشد. از این رو در روزۀ ماه مبارک رمضان مطرح کردن روزه‌داری و یا کتمان آن از سوی روزه‌دار استحباب یا کراهتی را دربر نخواهد داشت حتی اظهار آن نیز از باب بیان امتثال واجب خالی از وجه نخواهد بود همانند برپا داشتن نماز واجب به جماعت و یا فُرادا در مسجد و در انظار دیگران که به گونه‌ای اظهار امتثال واجب است. از این رو روایات کتمان صوم موضوعاً به روزۀ واجب، به ویژه روزۀ ماه مبارک رمضان، اشاره ندارد. به بیان دانشیان اصول فقه روزۀ واجب موضوعاً از حکم خارج است که در اصطلاح «تخصص» خوانده می‌شود؛ هر چند که در نگاه نخست اطلاق ظاهری روایات کتمان مطلق روزه، حتی روزۀ واجب را هم شامل می‌شود، اما این اطلاق ابتدایی است و با درنگ در گسترۀ موضوع به نکتۀ مذکور خواهیم رسید. به دیگر سخن، با آنکه واژۀ صوم هر دو گونۀ صوم واجب و مستحب را شامل می‌شود، اما با توجه به آنچه گذشت این روایت تنها ویژۀ صوم مستحبی است و امام به هر دو گونۀ صوم اشاره ندارد. شیخ حر عاملی به این نکتۀ دقیق فقه الحدیثی شیخ حر عاملی توجه داشته و آن را در عنوان این باب «استحباب كتم الصوم المندوب» آورده است که قید مندوب بعد از کلمۀ صوم اشاره به روزه‌های مستحبی است.
ج) جایز نبودن پنهان کردن حالت روزه در صورت پرسش
کتمان روزه از دیگران نباید به دروغ‌گویی شخص روزه‌دار بینجامد. به دیگر سخن، استحباب کتمان روزه تا زمانی است که از روزه‌داری شخص روزه‌دار پرسیده نشود وگرنه باید به پرسش مطرح‌شده پاسخی واقع‌گرایانه دهد و نمی‌تواند به بهانۀ استحباب کتمان به شخص پرسشگر دروغ بگوید. روایت این موضوع چنین است:
عن عبیدِ بن زرارة، عن أبی عبد الله (علیه السلام) قال: الرجلُ یكونُ صائماً فَیُقالُ لَه: أصائِمٌ أنتَ؟ فَیَقولُ: لا، فَقَال أبو عبد الله (علیه السلام): هذا كِذبٌ.
عبید بن زراره می‌گوید مسئله‌ای را نزد امام مطرح کردم: به مردی که روزه‌دار است گفته می‌شود: آیا روزه هستی؟ در پاسخ مرد می‌گوید: نه. امام صادق (علیه السلام) در پاسخ فرمودند: این دروغ است.
این روایت از روایات پرسمانی است و راوی آن نیز از جمله راویان دقیق النظر در فقه است. گویی این مسئله برای شخص عبید بن زراره یا پرسشگر اصلی شبهه بوده است. روایت نشان می‌دهد که این شبهه در اطلاق کذب به کتمان روزه بوده است نه پرسش از حکم کذب. به دیگر سخن، شبهۀ اصلی این است که آیا کتمان روزه جزء مصادیق و داخل در مفهوم کذب هست یا خیر؟ و پاسخ دقیق و کوتاه امام با به کار بردن اسم اشارۀ «هذا» بر پیش‌فرض پرسشگر و همسانی پاسخ حضرت با مراد اصلی پرسشگر از طرح این مسئله دلالت دارد پرسشگر با این پیش‌فرض که شاید پنهان داشتن روزۀ مستحبی از اطلاق کذب خارج است. از امام این‌گونه می‌پرسد. دلیل این احتمال آن است که بسیار بعید است یک مسلمان عادی نداند سخن خلاف واقع یا اخبار غیرمطابق حال کذب است و از امام دربارۀ حقیقت کذب بپرسد, چه رسد به راوی‌ای چون عبید بن زراره. شاید هم پیش‌فرض پرسشگر این بوده است که آیا می‌توان برای رعایت اخلاص بیشتر در روزه‌داری آن را از دیگران پوشیده نگه داشت که با پاسخ منفی امام و جایز نبودن آن به دلیل دروغ بودنش روبه‌رو می‌شود.
شیخ حر عاملی روایت مذکور را هم‌مضمون دو روایت پیشین دانسته و در عنوان باب با جمع‌بندی محتوایی هر دو قسم روایت چنین آورده است: «بابُ استحبابِ كتْمِ الصومِ المندوبِ إلا أنْ یُسَألَ فلا یجوزُ الكذبُ»؛ باب استحباب پوشیده نگه داشتن روزۀ مستحبی تا زمانی که از روزۀ وی سؤال شود که در این صورت دروغ، خلاف واقع، گفتن روا نیست. به باور شیخ حر عاملی در روایات به این حکم در غیر روزه و در تمامی عبادات همانند زکات و صدقه تأکید شده است. با جمع‌بندی روایات کتمان فهمیده می‌شود که اصل پوشیده داشتن روزۀ مستحبی از دیگران تا زمانی که به دروغ نینجامد مستحب است. به دیگر سخن، با توجه به تقدم اصل دوری از حرام بر انجام مستحب و مشروع نبودن اضرار مستحبات (روزۀ مستحبی و لوازم آن) به واجبات (دروغ نگفتن) کتمان روزه نباید به انجام هیچ حرامی بینجامد.
#استاد_علی_راد
📣با مَدرَس استاد راد همراه باشید:
🆔✨@OstadRad✨