📛چالشهای «ایده پیامبری و قرارداد» 📝نقد کتاب «پیامبری و قرارداد» 🖊محسن فیروزتبار 🔹اشاره مجموعه‌ درس‌گفتارهای مرحوم داود فیرحی با نام «پیامبری و قرارداد»، تلاش می‌کند با تمرکز بر سیره پیامبر اسلام (ص)، نظریه‌ای درباره ماهیت حکمرانی ایشان ارائه دهد. نویسنده با تکیه بر ایده قرارداد، ادعا می‌کند حکومت پیامبر مبتنی بر الگویی قراردادی بوده است. این کتاب، ضمن تلاش برای ارائه تحلیلی فقهی و دینی از حکمرانی پیامبر، چالش‌های متعددی از نظر روش‌شناسی، محتوا و استنتاج در بر دارد که در ادامه بررسی می‌شود. 1️⃣ناسازگاری روش‌شناسی فقهی با مبانی مدرن تلاش برای تلفیق روش‌های فقهی با مبانی مدرنی همچون هرمنوتیک، تکثرگرایی سیاسی، و پلورالیسم مذهبی، منجر به تضادهایی جدی شده است. بر اساس اصول فقه شیعه، صرف وجود احتمالات مختلف در سیره پیامبر، صحّت و اعتبار این احتمالات را اثبات نمی‌کند. استفاده از مبانی مدرن برای توجیه یک نظریه فقهی، بدون تطبیق با اصول بنیادین فقه، قابل قبول نیست. 2️⃣تحمیل دوگانگی‌های مدرن بر سیره نبوی استفاده از دوگانگی‌های مدرن مانند «رهبری اقتدارگرا و دموکراتیک»، «حکومت مبتنی بر جنگ یا صلح»، و «نصب یا قرارداد» به عنوان چارچوب تحلیلی، منجر به محدود کردن فهم سیره نبوی به نظریات معاصر شده است. در حالی که عملکرد پیامبر ممکن است فراتر از این دوگانگی‌ها باشد. برای مثال، ممکن است حکومت پیامبر بر مبنای نصب الهی باشد، اما در شرایط خاص، اقتضای حکمت و عقلانیت، استفاده از قراردادها و صلح بوده باشد. بررسی سیره نبوی باید با اتکا به قرآن و اصول فقه انجام شود، نه با عینک نظریه‌پردازانی چون هابز و روسو. آیات متعدد قرآن، که بر وجوب اطاعت از پیامبر تأکید دارند، به وضوح نظریه نصب را تأیید کرده و با نظریه قرارداد در تضادند. 3️⃣نادیده گرفتن آیات قرآنی درباره حکومت نویسنده دلیل پرداختن به سیره نبوی را کمبود آیات مربوط به حکومت ذکر کرده است. این ادعا در تضاد با واقعیت آیات فراوانی است که بر لزوم حکومت در اسلام دلالت دارند. در فقه اسلامی، بسیاری از این آیات به صورت مفصل تحلیل شده‌اند، به طوری که برخی فقها به صراحت اظهار کرده‌اند: «الإسلام هو الحکومه». 4️⃣عدم تفسیر جامع سیره بر اساس قرائن سیره، از آنجا که فاقد لسان صریح است، می تواند مبتنی بر شرایط خاصی همچون اضطرار، تقیه یا مصالحِ أهمّی باشد که با کمک قرائنی مانند «قرآن، قول و سیره‌ی سایر معصومین و… » حکمت عملکرد آن حضرت را برای ما روشن می‌کند. همچنان که مرحوم فیرحی خود در پرداخت به ماجرای صلح حدیبیه بر این مهم تاکید داشته است. بنابراین، تفسیر سیره نبوی بدون عرضه آن بر سایر قرائن، نه تنها ناقص، بلکه منجر به برداشت‌های نادرست می‌شود. مرحوم فیرحی اما از این قاعده در تحلیل قراردادهای نبی اکرم غفلت کرده‌اند. 5️⃣تمرکز محدود بر قراردادها مرحوم فیرحی عمدتاً بر قراردادهای پیامبر تمرکز کرده‌اند و سایر جوانب سیره حکمرانی ایشان را نادیده گرفته‌اند. این نگاه محدود، منجر به نتیجه‌گیری ناقص شده است. انعقاد قراردادهای متعدد توسط پیامبر امری انکارناپذیر است، اما این واقعیت به تنهایی نمی‌تواند اثبات‌کننده الگوی حکمرانی قراردادی باشد. حتی حکومت‌های غیردموکراتیک نیز برای تأمین منافع خود ناگزیر به انعقاد قرارداد هستند. ادامه در فرسته بعدی👇👇👇