* بي توجهي به واجبات
يكي از مهمترين نقاط آغاز، اداء فرايض و اهتمام به واجبات است به ويژه نماز، روزه، زكات، حج، جهاد، امر به معروف و نهي از منكر. مؤمن سالك بايد نماز را در وقت بخواند، نه تنها در وقت كه در اول وقت و هميشه بايد پيش از وقت خود را آماده كند تا در اول وقت به نماز برخيزد، كه امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود:
«أوَّل الْوقْتِ رِضْوانُ اللهِ و اخرُهُ عَفْوُاللهِ و الْعفْوُ لا يكونُ إلا منْ ذَنبٍ.»[1]
نماز اول وقت سرشار از خشنودي خدا و در پايان وقت مشمول عفو و بخشش خداوند مي شود. بديهي است عفو و بخشش جز در مورد گناه صدق نمي كند.[2]
اهتمام به فرايض، كاشف از روح انقياد و موجب تقويت اساس تقوا و ايمان و اخلاق است.
رسول خدا ـ صل الله عليه و آله و سلم ـ فرمود:
«إعْمل بِفَرائِض اللهِ تَكُن اَتْقَي النّاسِ.»[3]
به آنچه خدا واجب كرده عمل كن تا باتقواترين مردم باشي.
ابوحمزة ثمالي از امام سجّاد ـ عليه السّلام ـ نقل مي كند كه فرمود:
«مَن ْعمِلَ بمَا افْتَرَضَ الله عَلَيْهِ فَهُو مِنْ خيرِ النّاس.»[4]
هر كس عمل كند به آنچه خدا بر او واجب كرده از بهترينِ مردم است.
و در حديث ديگر فرمود:
«... فَهُو منْ أعْبَدِ النّاس.»[5]
... هر كس بجاي آورد آنچه را كه خدا واجب كرده از عابدترينِ مردم است.
و در حديث قدسي از امام صادق ـ عليه السّلام ـ آمده است:
«قال اللهُ تبارَكَ و تَعالي ما تَحبَّبَ إليَّ عبْدي بِأحَبَّ ممَّا افْترضْتُ عليِه.»[6]
هيچ عبادتي به اندازة اداي واجبات، بنده ام را نزد من محبوب نمي كند.
قطب راوندي مي گويد روايت شده است كه فرشته اي از كعبه ندا در مي دهد: هر كس فرايض و واجبات خدا را ترك كند از امان خدا بيرون آمده است.[7]
حضرت علي ـ عليه السّلام ـ فرمود:
«... وَ‌لا عبادةَ كَأداءِ الْفرائِض...»[8]
... هيچ عبادتي مانند اداي فرايض و واجبات نيست....
و در بعضي از كتابها، حديث قدسي را با اين عبارت آورده اند:
«ما تَقَرَّبَ إليَّ عَبْدي بِشَيْ ءٍ أحبَّ إليَّ ممَّا افْترضْتُهُ عليْهِ و إنَّهً ليَتَقَرَّبُ إليَّ بِالنّافِلةِ...»[9]
بندة من تقرّب نجويد به سوي من به چيزي محبوب تر و بهتر از آنچه من بر او واجب كرده ام و به وسيلة نوافل نيز به من نزديك مي شود... .
سالك الي الله پيش از شروع به هر كار بايد آن را بشناسد و وظيفه و حكم شرع را دربارة آن بداند و پس از علم، رفتار و كردار خويش را با موازين شريعت منطبق سازد. اداي وظيفه و تأدّب به آداب بدون علم به وظايف و مقررات شرعي امكان پذير نيست. بنابراين، بر همه لازم است كه احكام ديني خود را به اندازة ضرورت و نياز (تقليداً يا اجتهاداً) بدانند و حدّاقل گروهي مي بايست در تفقّه در دين و يادگيري مسائل و معارف ديني پيشگام باشند تا بتوانند ديگران را نسبت به وظايف ديني آگاه سازند. خداوند متعال مي فرمايد:
«فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَة لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ»[10]
... چرا از هر فرقه اي گروهي بسيج نمي شوند تا اينكه معارف ديني را خوب ياد بگيرند و آنگاه كه به وطن خويش برگشتند قوم خود (: خويشاوندان و بستگان) را به وظايفشان آگاه سازند (و آنها را از بي تفاوتي در برابر مسئوليتها بر حذر دارند، باشد كه آنان متنّبه شوند و از بيراهه بازگردند)؟
در حديث آمده است:
«عَنِ الصّادق عليه السلام أنَّه سُئِل عن قوْلِهِ تعالي «فَللّهِ الْحُجَّةُ الْبالغةُ» فقال: إنَّ اللهَ تعالي يقولُ لِلْعبدِ يوْم القيمَةِ عبدي أكُنْتَ عالماً؟ فانْ قال نَعَمْ قال لَهُ أفلا عَمِلْتَ‌بمتَعَلَّمْتَ حتي تَعْمَلَ؟...[11]
از امام صادق ـ عليه السّلام ـ دربارة معني اين آيه كه مي فرمايد «براي خدا دليل رسا (و قاطع) است» سؤال شد، فرمود: خداوند در روز رستاخيز به بندة گنهكار خود مي گويد: بندة من! چرا تكاليف خود را خوب انجام ندادي؟ آيا ميدانستي و گناه كردي؟ اگر بگويد آري، مي فرمايد: چرا به آنچه مي دانستي عمل نكردي؟ و اگر بگويد نمي دانستم، ميگويد: چرا ياد نگرفتي تا عمل كني؟ ...
نتيجه آنكه بندگي و عبادت با دو شرط متحقّق مي شود: محبّت و اطاعت، و اطاعت بدون علم و سپس عمل به خواست معبود و رضاي محبوب امكان ندارد. آنها كه از خود چيزي مي تراشند و پيش خود مطالبي را سرهم مي كنند و به عنوان عبادت و اطاعت انجام مي دهند آنها بندة خويشند نه بندة خدا.
از گناهاني كه به كبيره بودنش، تصريح شده، ترك كردن چيزي از واجبات الهي است. چنان كه در صحيحه‌ي عبدالعظيم ـ عليه السّلام ـ از حضرت امام جواد، حضرت امام رضا، حضرت امام كاظم و حضرت امام صادق ـ عليهم السّلام ـ است كه مي‌فرمايند: «ترك كردن چيزي از آنچه خدا واجب فرموده گناه كبيره است.» زيرا رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ فرمود:
«هر كس نماز را عمداً ترك كند پس از ذمه و امان خدا و رس