آیا از نظر علامه طباطبائی (ض) ذو القرنین پیامبری الهی است؟ برخی ضمن پیامبر فرض کردن ذو القرنین و تطبیق وی بر کوروش هخامنشی، سعی در پیامبر جلوه دادن وی نیز دارند! در مورد پیامبر بودن ذو القرنین در بین علماء و محققین اختلافات فراوانی وجود دارد اما در این یادداشت به نظر علامه طباطبائی (رض) اشاره می کنیم. قوله تعالى: «قُلْنا یا ذَا الْقَرْنَیْنِ إِمَّا أَنْ تُعَذِّبَ وَ إِمَّا أَنْ تَتَّخِذَ فِیهِمْ حُسْناً» القول المنسوب إلیه تعالى فی القرآن یستعمل فی الوحی النبوی و فی الإبلاغ بواسطة الوحی کقوله تعالى: «وَ قُلْنا یا آدَمُ اسْکُنْ»: البقرة: 35 و قوله: «وَ إِذْ قُلْنَا ادْخُلُوا هذِهِ الْقَرْیَةَ»: البقرة: 58، و یستعمل فی الإلهام الذی لیس من النبوة کقوله «وَ أَوْحَیْنا إِلى‏ أُمِّ مُوسى‏ أَنْ أَرْضِعِیهِ»: القصص: 7. و به یظهر أن قوله: «قُلْنا یا ذَا الْقَرْنَیْنِ» إلخ لا یدل على کونه نبیا یوحى إلیه لکون قوله تعالى أعم من الوحی المختص بالنبوة و لا یخلو قوله: «ثُمَّ یُرَدُّ إِلى‏ رَبِّهِ فَیُعَذِّبُهُ» إلخ حیث أورد فی سیاق الغیبة بالنسبة إلیه تعالى من إشعار بأن مکالمته کانت بتوسط نبی کان معه فملکه نظیر ملک طالوت فی بنی إسرائیل بإشارة من نبیهم و هدایته. الطباطبائى، السید محمد حسین‏ (المتوفى1412هـ)، المیزان فی تفسیر القرآن‏،ج13،ص361، الناشر: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة فی قم المقدسة‏، الطبعة : الخامسة، 1417هـ . " قُلْنا یا ذَا الْقَرْنَیْنِ إِمَّا أَنْ تُعَذِّبَ وَ إِمَّا أَنْ تَتَّخِذَ فِیهِمْ حُسْناً". قول منسوب به خداى عز و جل در قرآن کریم، در وحى نبوى و در ابلاغ به وسیله وحى‏ استعمال مى‏شود، مانند آیه" وَ قُلْنا یا آدَمُ اسْکُنْ" و آیه" وَ إِذْ قُلْنَا ادْخُلُوا هذِهِ الْقَرْیَةَ" و گاهى در الهام هم که از نبوت نیست به کار مى‏رود، مانند آیه" وَ أَوْحَیْنا إِلى‏ أُمِّ مُوسى‏ أَنْ أَرْضِعِیهِ". و با این بیان روشن مى‏شود که جمله" قُلْنا یا ذَا الْقَرْنَیْنِ ..." دلالت ندارد بر اینکه ذى القرنین پیغمبرى بوده که به وى وحى مى‏شده، چون همانطورى که گفتیم قول خدا اعم از وحى مختص به نبوت است. جمله" ثُمَّ یُرَدُّ إِلى‏ رَبِّهِ فَیُعَذِّبُهُ ..." از آنجا که نسبت به خداى تعالى در سیاق غیبت آمده خالى از اشعار به این معنا نیست که مکالمه خدا با ذو القرنین به توسط پیغمبرى که همراه وى بوده صورت گرفته، و در حقیقت سلطنت از او نظیر سلطنت طالوت در بنى اسرائیل بوده که با اشاره پیغمبر معاصرش و هدایت او کار مى‏ کرده. (ترجمه ی استاد محمد باقر موسوی همدانی) سپس ایشان در بخش مربوط به بحث روائی در مورد ذو القرنین می نویسند: و اعلم أن الروایات المرویة من طرق الشیعة و أهل السنة عن النبی ص و من طرق الشیعة عن أئمة أهل البیت (ع) و کذا الأقوال المنقولة عن الصحابة و التابعین و یعامل معها أهل السنة معاملة الأحادیث الموقوفة فی قصة ذی القرنین مختلفة اختلافا عجیبا متعارضة متهافتة فی جمیع خصوصیات القصة و کافة أطرافها و هی مع ذلک مشتملة على غرائب یستوحش منها الذوق السلیم أو یحیلها العقل و ینکرها الوجود لا یرتاب الباحث الناقد إذا قاس بعضها إلى بعض و تدبر فیها أنها غیر سلیمة عن الدس و الوضع و مبالغات عجیبة فی وصف القصة و أغربها ما روی عن علماء الیهود الذین أسلموا کوهب بن منبه و کعب الأحبار أو ما یشعر القرائن أنه مأخوذ منهم فلا یجدینا و الحال هذه نقلها بالاستقصاء على کثرتها و طولها، و إنما نشیر بعض الإشارة إلى وجوه اختلافها، و نقتصر على نقل ما یسلم عن الاختلاف فی الجملة. فمن الاختلاف اختلافها فی نفسه فمعظم الروایات على أنه کان بشرا، و قد ورد فی بعضها أنه کان ملکا سماویا أنزله الله إلى الأرض و آتاه من کل شی‏ء سببا. و فی خطط المقریزی عن الجاحظ فی کتاب الحیوان، أن ذا القرنین کانت أمه آدمیة و أبوه من الملائکة. و من ذلک الاختلاف فی سمته ففی أکثر الروایات أنه کان عبدا صالحا أحب الله‏ فأحبه و ناصح الله فناصحه، و فی بعضها أنه کان محدثا یأتیه الملک فیحدثه و فی بعضها أنه کان نبیا. و من ذلک الاختلاف فی اسمه ففی بعضها أن اسمه عیاش، و فی بعضها إسکندر، و فی بعضها مرزیا بن مرزبة الیونانی من ولد یونن بن یافث بن نوح، و فی بعضها مصعب بن عبد الله من قحطان و فی بعضها صعب بن ذی المراثد أول التبابعة و کأنه التبع أبو کرب، و فی بعضها عبد الله بن ضحاک بن معد إلى غیر ذلک و هی کثیرة. و من ذلک الاختلاف فی وجه تسمیته بذی القرنین ففی بعضها أنه دعا قومه إلى الله فضربوه على قرنه الأیمن فغاب عنهم زمانا ثم جاءهم و دعاهم إلى الله ثانیا فضربوه على قرنه الأیسر فغاب عنهم زمانا ثم آتاه الله الأسباب فطاف شرق الأرض و غربها فسمی بذلک ذا القرنین، و فی بعضها  أنهم قتلوه بالضربة الأولى ثم أحیاه الله‏ فجاءهم و دعاهم فضربوه و قتلوه ثانیا ثم أحیاه الله و رفعه إلى السماء الدنیا ثم أ