💢ادغامی که هیچ‌گاه صورت نگرفت!
✍🏻علی محمدی
🔹در هفته‌ای که گذشت، مجلس رأی به دو فوریت تشکیل وزارت بازرگانی داد. دولت سیزدهم از بدو شروع کار، همچون دولت سابق به دنبال احیای «وزارت تجارت و خدمات بازرگانی» بود. وزارتخانه‌ای که برای چندمین بار تفکیک یا ادغام می‌شود.
🔸پیش از این آقای جهرمی سخنگوی دولت در توئیتی که قبلا منتشر نموده بود، هدف از تشکیل این وزارتخانه را (تقویت و تجمیع ابزارهای نظارتی دولت بر بازار، کنترل مؤثرتر قیمت‌ها، تسهیل تجارت و رونق تجارت خارجی، سیاست‌گذاری واحد و چابکی در امور بازرگانی و حمایت جدی‌تر از مصرف‌کننده از جمله دلایل دولت برای تشکیل وزارت بازرگانی) عنوان نموده بود.
🔰گزاره‌های تحلیلی:
🔹۱ ـ نکته مهمی که در مورد جایگاه تجارت و توزیع وجود دارد این است که هر دوی آنها باید در مسیر تقویت تولید باشند. بنابراین کار و تولید و فعالیت مولد در اولویت است. لذا هر سیاستی که در جهت تضعیف بخش تولید باشد باید محدود، هدایت و کنترل شود. تجربه نشان داده که بخش تجارت و تجار غالبا نسبت به اقتضائات تولید بی‌توجه هستند و به دنبال کسب منافع شخصی می‌باشند. لذا مدیریت این بخش باید در زیرمجموعه تولید قرار گیرد.
🔸۲ ـ ایجاد تعادل و نظارت بر بازار و کنترل واردات، به گونه‌ای که تولید کشور متضرر نشود، چالشی برای دولت‌ها بوده است. در واقع بحث بر سر نسبت توزیع و تجارت با تولید کشور و رفاه مردم است. برخی معتقدند وزارتخانه صمت بسیار گسترده و با اهداف متناقض است و مدیریت آن از عهده یک وزیر خارج می‌باشد، لذا ادغام آن با هدف کوچک‌سازی دولت اشتباه بوده است. به هر حال دولتی‌ها زمانی به فکر تفکیک این وزارتخانه می‌افتند که گمان می‌کنند نظارت بر بازار از دست آنها خارج شده است. و البته زمانی که تصور می‌کنند واردات در جهت خلاف تقویت تولید ملی حرکت می‌کند، به دنبال ادغام آن دو می‌روند.
🔹۳ ـ تصور اشتباه این است که گمان می‌شود مشکلات تورمی و تجارت کشور، صرفا ناشی از سیاست‌ها و ساختار وزارتخانه صمت است و لذا باید معاونت‌های آن از هم جدا شوند. این در حالی است که تفکیک یا ادغام این دو وزارتخانه پاک کردن صورت مسئله است. در واقع باید آسیب‌شناسی شود و مشکلات موجود مرتفع شود. و این ممکن نیست مگر با ادغام واقعی و نه تجمیع وزارتخانه‌ها. چه اینکه ادغام دو وزارتخانه صنایع و بازرگانی ادغام نبود بلکه به نوعی تجمیع بود زیرا معاونت‌ها و سازمان‌ها به همان شکل در جای خود باقی ماند. هدف از ادغام، چابک‌سازی، ارتقای اهرم‌های نظارتی و افزایش هماهنگی است. چابک‌سازی یعنی بهینه‌سازی و افزایش کارآمدی نهادها. ادغام یعنی حذف تودرتوی نهادی و موازی‌کاری سازمان‌ها که یکی از عوامل اصلی نابسامانی‌های حوزه تجارت و نظام توزیع است و در قالب حکمرانی اقتصادی طرح می‌شود.
🔅به نظر می‌رسد راه حل رفع نگرانی‌های دولت در باب نظارت و کنترل بر بازار و مدیرت تجارت از مسیر تجربه شکست‌خورده گذشته، نمی‌گذرد. بلکه باید مشکلات فعلی آسیب‌شناسی و برای آنها راهکار اندیشیده شود. مشخصا، هرگونه عملیات و قانون‌گذاری در خصوص تفکیک یا ادغام دو وزارتخانه، باید مبتنی بر حذف تودرتوی نهادی و افزایش کارآمدی و چابکی باشد. تشکیل دوباره این وزارتخانه، بدون ارتقای سازوکارهای نظارتی و هماهنگی، همچون گذشته به بن‌بست خواهد رسید و اهداف سیاست‌گذار محقق نمی‌شود. ولیکن دولت باید مواظبت کند تا در شرایطی که وضعیت تنظیم بازار نامطلوب بود، به آسان‌ترین کار، یعنی واردات نپردازد. بلکه با لحاظ اقتضائات تولید، تصمیم‌گیری کند.