س۴: راه جایگزین غیر از دعا کردن ندارد که خدا از راه دیگر بدهد؟
ج: نه ندارد، بهترین جایگزینش همین دعاست.
س۵: خداوند که بینیاز مطلق است و هیچ نیازی به عبادت ما ندارد، پس چرا این عبادات – مخصوصاً دعا- را از ما خواسته است؟
ج: خدا احتیاج ندارد ولی ما سر تا پا احتیاجیم. ما بدون این وظایف درست نمیشویم؛ نه فردمان اصلاح میشود و نه جامعهمان؛ لذا این را برای ما درست کرده نه برای خودش. ما باید ظلم نکنیم و باید حقّ کسی را پایمال نکنیم. اگر نکردیم، جامعه ما جامعه انسانی است و اگر کردیم، جامعه حیوانات میشود.
بنابراین تمام چیزهایی که خدا فرموده: «انجام بده واجب است و ترک کن حرام است»، برای اصلاح انسانهاست، نه برای اصلاح خودش؛ خودش که احتیاج ندارد که ظلم کند و مال کسی را بخورد. همهی این صفات برای ماست؛ صفت ما مالمردمخوری است؛ صفت ما خونریزی است؛ صفت ما ظلم است. در آدمها همهچیز پیدا میشود. صدام هم پیدا میشود.
اگر انسان بخواهد اصلاح شود، بدون نماز نمیشود؛ بدون ایمان نمیشود؛ اگر انسان ایمان نداشته باشد، به حرف خدا گوش نمیدهد؛ اما ایمان که باشد، فی الجمله به حرف خدا گوش میدهد؛ کمتر ظلم میکند؛ کمتر انسان میکشد. تمام این عبادات برای اصلاح ماست. اگر کلّش را انجام دهیم، همهچیز حل میشود؛ نه اینکه بعضی را انجام دهیم و بعضی را نه؛ در اینصورت مشکلات هم بعضیهایش حل میشود و بعضیهایش نه. بدون اطاعت فرمان خدا هیچ مشکل فردی و اجتماعی در زندگی انسان حل شدنی نیست. همهی اینها برای اصلاح همین مشکلاتی است که خود ما تولید میکنیم؛ خدا نیازی ندارد.