تفسير سوره حمد از: استاد شهيد مرتضی مطهرى قسمت(۵)
الرَّحْمنِ الرَّحيمِ.
به جاى اين دو كلمه نيز در فارسى نمى توان واژه اى يافت كه عيناً ترجمه آن باشد و اينكه «بخشنده مهربان» معمولًا ترجمه مى كنند ترجمه رسايى نيست، زيرا بخشنده ترجمه «جواد» است و مهربان ترجمه «رئوف» و هر دو از صفات پروردگار است كه در قرآن آمده است.
جواد (بخشنده) يعنى كسى كه چيزى دارد و بدون عوض به ديگران مى بخشد.
ولى رحمن و رحيم هر دو از رحمت مشتقند و در كلمه «رحمت» يك معناى اضافه اى نهفته است و آن اينكه:
در مواردى كه موجودى نيازمند و مستحق است، با لفظ و يا با زبان تكوين دستش دراز است و به اصطلاح قابل ترحم است و استحقاق دارد كه چيزى به او برسد، در اين گونه موارد رحمت است.
منتها رحمتِ انسان وقتى به مستحقى مى رسد كه تحت تأثير حالت او قرار گيرد و رقّت قلبى در او پديد آيد، ولى خداى متعال از اين امور منزه است.
پس وقتى مى گوييم رحمن و رحيم، دو معنا در ذهن ما مجسم مى گردد: يكى نياز عظيم و فراوان مخلوقات كه گويى همه مخلوقات با زبان قابليتهاى خودشان دست نياز به درگاه بى نياز او دراز كرده و التماس مى كنند، و ديگر اينكه او رحمت بى حساب خويش را به سوى آنان فرستاده و نيازهاى آنان را تأمين نموده است.
اين است كه بعضى از مترجمان اخير وقتى ديده اند كه هيچ كلمه اى رساننده معانى اين كلمات نيست آيه شريفه «بسم اللَّه الرحمن الرحيم» را «به نام اللَّه رحمن و رحيم» ترجمه نموده اند.
فرق رحمن با رحيم چيست؟ قبلًا بايد توضيح بدهيم كه در زبان عربى كلماتى كه بر وزن فَعلان است دلالت بر كثرت مى كند، مثل عطشان كه به معناى عطش كثير است، و كلماتى كه بر وزن فعيل است- كه اصطلاحاً آن را صفت مشبّهه مى گويند- دلالت بر نوعى ثبات و دوام مى كند.
رحمن كه بر وزن فعلان است دلالت بر كثرت و وسعت مى كند و مى رساند كه رحمت حق همه جا گسترش پيدا كرده و همه چيز را فرا گرفته است.
اصولًا هرچيزى چيز بودنش مساوى با رحمت حق است چون وجود و هستى عين رحمت است؛ چنانكه در سوره ا عراف آيه 156 آمده است: وَ رَحْمَتى وَسِعَتْ كُلَّ شَىْءٍ (رحمت من همه چيز را فرا گرفته است) و در دعاى كميل مى خوانيم: وَ بِرَحْمَتِكَ الَّتى وَسِعَتْ كُلَّ شَىْءٍ.
اينگونه رحمت حق، استثنا ندارد و اين طور نيست كه شامل انسانها باشد و غير انسانها را شامل نشود و يا در انسانها تنها انسانهاى مؤمن را فرا گيرد؛ خير، بلكه سراسر گيتى مشمول رحمانيت حق است و يا عين آن است. يعنى آنچه در عالم هستى هست رحمت حق است.
@eslam20