دشمن طاووس آمد پرّ او
ای بسا شه را بکشته فرّ او
این بیت مثنوی یک ضربالمثل کهن را در بر دارد که باید ریشه در فرهنگ مردم هندوستان داشته باشد. دلیل ما یکی این است که طاووس اساساً پرندهای هندی است که قرنها قبل وارد ایران شده است و دیگری اینکه همین مضمون در کلیله و دمنه که یک اثر هندی است وجود دارد. در کلیله و دمنه (ص104) میخوانیم:
جمال پر طاووس او را پرکنده و بالگسسته دارد
شاید نخستین شاعری که به این مضمون پرداخته عطای رازی (شاعران بیدیوان، ص600) از شاعران قرن سوم باشد که سخن او در لباب الألباب و کلیله و دمنۀ نصرالله منشی هم آمده است:
بلای من آمد همی دانش من
چو روباه را مو و طاووس را پر
این مضمون وارد شعر عربی و فارسی شده و شاید صایب تبریزی (دیوان، ج1، ص375) یکی از متأخّرترین شاعران پارسیگویی باشد که به آن پرداخته است:
صایب! فغان که گشت در این بوستانسرا
طاووسوار بالوپر ما وبال ما
برای شواهد بیشتر ← دهخدا، امثال و حکم (ج2، ص814)؛ فروزانفر، شرح مثنوی شریف (ج1، ص110 تا 111).
محمّدرضا ترکی