✋آداب جدال و احتجاج 1. توكل و استعانت از خدا 🔸بر مؤمن و مسلمان لازم است كه در هنگام بحث و مناظره با مخالفين از خداوند در شفاف ساختن حقايق در گفتگوها استعانت جويد.«و ترجون من الله ما لايرجون...»(نسا:آيه104)؛‌شما[مؤمنين] چيزهايي از خدا اميد داريد كه آنها اميد ندارند. 🔸امام سجاد(عليه السلام) در دعاي مكارم الاخلاق مي فرمايد:پروردگارا! بر محمد و آلش درود فرست... و من را بر كسي كه با من بحث كند زباني گويا ده...(مفاتيح الجنان:دعاي مكارم الاخلاق). 🔸امام رضا (عليه السلام) نيز براي مناظره كردن وضو گرفت و با مخالفين وارد بحث شد (التوحيد:ص419). 2. پيروي از معيارهاي عقلي و علمي 🔸در اسلام پيروي از معيارهاي عقلي و علمي مورد توجه قرار گرفته و عقل و منطق، جايگزين زور و تزوير است. خداوند متعال در قرآن كريم بارها مخالفين را مخاطب قرار داده است، و به پيامبر اكرم دستور مي دهد كه:«قل هاتوا برهانكم ان كنتم صادقين »(بقره:آيه111)؛ به آنان بگو: اگر راست مي گوييد، دليل و برهانتان را بياوريد. 🔸امام رضا(عليه السلام) در مناظره با نصراني، ضمن دعوت به تعقل و انصاف ،هيچ گاه عصباني نشد: سل عما اردت، فاعقل عما سالت عنه.هر چه مي خواهي بپرس، و در جواب من دقت كن و آن را بفهم (التوحيد:ص429 ـ 430). 3. رعايت آداب و ارزش هاي اخلاقي 🔸اخلاق گفتگو، از نظر اسلام، موضوع با اهميتي است. بسياري از مواقع براهين عقلي به دليل رعايت نكردن كامل جنبه اخلاقي گفتگو، موفق به كشف حقايق نمي شوند. احترام به طرف مقابل، برخورد نيكو و صادقانه و همراه با انصاف و چنگ زدن به رهنمود هاي اخلاقي قرآن و سنت ،بسيار مفيد و سازنده است. 3 ـ احترام به طرف مقابل بحث پيامبراكرم ( صلي الله عليه و آله) در مناظره با عبدالله مخزوني ابتدا به سخنان او گوش مي دهد و همين كه ساكت مي شود او را به بيان عقايدش ترغيب مي كند، و بارها از او مي پرسد: آيا چيزي ازكلامت باقي مانده است؟ (الاحتجاج:ج1ص42). 🔸ابن ابي العوجاء زنديق عصر امام صادق(عليه السلام) درباره ايشان مي گويد: او ابتدا حرفهاي ما را مي شنود، و هيچ وقت در صحبت با ما، بد زباني نمي كند و جز پاسخ حرفهاي ما، سخن اهانت آميزي نمي گويد. 🔸با كمال بردباري و متانت به سخن ما گوش ميدهد و از ما مي خواهد كه هر چه دليل بر عقيده خود داريم، بياوريم. پس از اينكه حرف ما تمام شد در حاليكه ما به خيال خود او را محكوم كرده ايم شروع به صحبت مي كند و با چند كلمه كوتاه تمام حرفهايي را که زده ايم، باطل مي سازد و با استدلال هاي متين خود، راه هر گونه بهانه جويي را بر ما مي بندد، به طوري كه نمي توانيم پاسخهاي او را رد كنيم(بحارالانوار:ج3ص58). 4) خويشتن داري از تندي‌(قول لَين) 🔸خداوند متعال به موسي دستور ميدهد كه با هارون به سوي فرعون بروند و با گفتاري نرم او را به سوي خود بخوانند: «اذهبا الي فرعون انه طغي فقولا له قولاً ليناً لعله يتذكر او يخشي» (طه: آيات 43 ـ 44)؛ به سوي فرعون برويد كه طغيان كرده است، سپس به نرمي با او سخن بگوييد، شايد متذكر شود يا (از خدا) بترسد. حداقل فايده اينگونه سخن گفتن اين است كه همان بار اول طرف را وادار به مقابله نمي كند. خداوند متعال در جاي ديگر خطاب به پيامبر اسلام مي فرمايد:«فبما رحمه من الله لنت لهم و لو كنت فظاً غليظ القلب لا نفضوا من حولك...»(آل عمران:آيه 159)؛ به بركت رحمت الهي در برابر آنان(مردم) نرم و مهربان شدي! و اگر خشن و سنگدل بودي از اطراف تو پراكنده مي شدند... بنابراين خويشتن داري از اصيل ترين آداب مناظره است. 5)ضرورت رعايت انصاف مناظره كننده بايد امكاناتي براي طرف مقابل بوجود آورد تا آنچه در ذهن فراهم آورده به كار گيرد و ايراد نمايد. امام رضا(عليه السلام) در مناظره به مخالفين، هر جا جمله درستي از طرف مقابل مي شنيد فوراً تأييد مي كرد و مي فرمود:«صدقت» (التوحيد:ص429) و گاهي مي فرمود:الآن جئت بالنصفه. اكنون كلام به انصاف راندي(الاحتجاج: ج2ص426). و بدين وسيله شخص را ترغيب مي كرد سؤالش را ادامه دهد. #جدل #غرور #تواضع 🇯🇴 @fatemi222