نکات: در صدر اسلام، زنان منافقى بودند که همچون مردان در فساد مؤثر بودند. سؤال: خداوند که فراموشى ندارد، «و ما کان ربّک نسیّاً» [114] پس این آیه که مى‌فرماید: خداوند آنان را فراموش کرد، به چه معنایى است؟ پاسخ: نسبت دادن فراموشى به خداوند، مجازى است، یعنى خداوند با آنان مثل فراموش شده‌ها عمل مى‌کند (نه آنکه فراموششان کند). امام رضاعلیه السلام فرمود: کیفر کسى که خدا وقیامت را فراموش کند، آن است که خود را فراموش کند. [115] وحضرت على‌علیه السلام فرمود: فراموش کردن خداوند آن است که آنان را از خیر محروم کند. [116] 114) مریم، 64. 115) تفسیر نورالثقلین. 116) تفسیر برهان. پیام ها: 1- زن و مرد هر دو، در اصلاح یا فساد جامعه نقش دارند. «المنافقون، المنافقات» 2- بعضى از منافقان نقش رهبر دارند و بعضى دیگر، تأثیرپذیرند. «بعضهم من بعض» (نفاق داراى مراتبى است) 3- اهلِ نفاق با درجات مختلفشان، اصول و عملکردهاى مشترکى دارند. «بعضهم من بعض» 4- منافقان، هرچند سوگند بخورند که از شمایند، باور نکنید، زیرا آنان جزء باند خودشانند. «بعضهم من بعض» 5 - میان منافقان رابطه‌اى قوى مى‌باشد. «بعضهم من بعض» 6- اشاعه‌ى فحشا و دعوت به منکرات و نهى از خوبى‌ها، نشانه‌ى نفاق است. «یأمرون بالمنکر و ینهون عن المعروف» 7- در فرهنگ منافقان، خیر رسانى وجود ندارد. «یقبضون ایدیهم» 8 - ترکِ امر به معروف، نهى از منکر و انفاق در راه خدا، نشانه‌ى فراموش کردن خداست. «نسوا اللَّه» 9- محرومیّت از لطف الهى و فراموش شدن، نتیجه‌ى فراموش کردن خداوند است. «فنسیهم» 10- کیفرهاى الهى، با کردار انسان متناسب است. «نسوااللَّه فنسیهم» 11- منافقان در محاسبات خود، مردم را در نظر مى‌گیرند، نه خدا را. «نسوااللَّه» 12- نفاق و دوروئى، فسق است. «هم الفاسقون» توبة - 67 https://eitaa.com/fatemi5/2772