سلام
هرچند تا کنون مسبوق به سابقه نبوده که حقیر در این گروه راجع به دستگاههای موسیقی ایرانی نوشتار ویا تحلیلی داشته باشم
امابه احترام امام هشتم ع که این شعر در رثای آن حضرت سروده وخوانده شده، تحلیلی کوتاه راجع باین آواز "آمدم ای شاه پناهم بده" به عرض میرسانم:
این شعر در آواز دشتی که زیر مجموعه دستگاه شور است خوانده شده است.
نکته مهم آموزشی:
آواز دشتی معمولا جهت حالتهای سوز و گداز و اشعارمذهبی وادعیه ها وبعضا عرفانی بکار میرود
ولی استثناء سرود بسیار معروف :
"ای ایران " که کاملا ساختار وحالت حماسی دارد ساخته استاد روح الله خالقی باصدای استاد بنان در آواز دشتی خوانده شده است که بعنوان یک اثر ملی و جاودانه در فهرست ملی میراث فرهنگی به ثبت رسیده است.
نتیجه گیری:
بااینکه دشتی حالتی دلسوختگی و عرفانی دارد ولی در ای ایران که کاملا حماسی است در آواز دشتی خوانده شده در صورتی که معمولا بیشتر اشعار حماسی را در دستگاه چهارگاه ایرانی میخوانند ،
پس نتیجه میگیریم که در تلاوت قرآن اصل بر محور احساس قاری والقاء مفهوم آیات باانتخاب مقام با فواصل پرده های مناسب به مستمعین میچرخد
یعنی اگر قاری بلد باشد که چطور از چیدمان موتیف های متنوع مقام نهاوند در کنار یکدیگر ونیز بکار گیری صحیح ساختار چگونگی فواصل ، گوشه یا مقام فرعی آنرا در قالب احساس خود از مفهوم آیه به مستمع بیان نماید، نه تنها هیچ اشکالی ندارد که آیات عذاب را در مقام نهاوند بخواند بلکه یک هنر خوب راتحقق بخشیده است
وبرعکس بااستفاده از همین تکنیک میتوان آیات بهشتی را در مقام صبا خواند هر چند مقام صبا تنها مقامی است که مقام فرعی نداردولی هنر قاری توانمند و ناتوان دراینحا مشخص میشود همانند اساتید و قراء عصر طلایی مصر
بنابراین درمقامات موسیقی تلاوت، نت ها خیلی نمیتوانند مهم باشند که شما از چه نتی شروع میکنی ،
پس آنکه مهم است دو چیز است:
یکی احساسی که قاری باید به مستمع القا کند و دوم اجرا واستفاده صحیح درست از فواصل پرده ها.
دکتر محسن امامی مدرس صوت ولحن ومبانی موسیقی تلاوت
باسلام مجدد
بدنبال تحلیل کوتاه حقیر از آواز موسیقی ایرانی شعر:
"آمدم ای شاه پناهم بده"
در پی وی از اینجانب سئوال فرمودند که شما نوشته اید صبا مقام فرعی ندارد ، این یعنی چه؟
پاسخ:
تمام مقامات موسیقی تلاوت در مکاتب موسیقی عرب و مکتب موسیقی مصر دارای هشت نت ، هفت فاصله وشش پرده هستند
البته استثنائات هم دارند
ولی کلا اجرای هشت نت پی در پی در یک نفس رو بهش میگن مقام یا دستگاه یا دیوان یا...
هرمقام تشکیل شده از دو تتراکورد یا دوجنس یا دو دانگ
(چهرنت پشت سرهم رو بهش میگن تتراکورد یا جنس یادانگ)
که جنس پائین آن را جنس اصلی و جنس بالای آنرا جنس فرعی مینامند
مقام صبا تنها مقامی است که اگر چهار نت پائین یا اول یا اصلی آن جنس صبا باشد یعنی:
Re 3/4 Mi 3/4 Fa 1/2 Sol
باشد ، آنگاه جنس بالای آن یعنی چهار نت دیگر را از هر نوع فواصل پرده های مقامات مختلف قرار بدهید ، زیر مجموعه خانواده مقام صبا نامیده نمیشوند
بزبان ساده تر صبا مقام فرعی ندارد که نام خاصی داشته باشد مثل مقام فرعی عشاق مصری در نهاوند یا هزام در سگاه ویا سوزناک در رست ویا...نیست که نام مشخصی داشته باشد
خوب حالا اگر کسی آمد جنس بالا را مثلا رست خواند وجنس پائین آن را صبا خواند نام آن گوشه یا مقام فرعی چیست؟
این رو بهش میگن تلفیق یا مدولاسیونmodulation و نام خاصی ندارد
مثل اینکه شما از جنس بیات دریک نفس وارد جنس صبا بشین ، این اسم خاص ندارد بهش میگن مدولاسیون بیات با صبا
وقس علیهذا
تذکر مهم:
بازهم تکرار میکنم مهمترین واصلی ترین پارامتر در موسیقی تلاوت دو چیز است:
یک: درک و داشتن و شنیدن احساس آن مقام براساس مفهوم آیه
دو: رعایت فواصل پرده ها
پس عزیزان نباید حتما دنبال اسم خاصی برای گوشه ها بگردند ،
هرچند که حقیر معتقداست که اگر قاری بلد نباشد که کجا و کی از این مقامات فرعی جهت القاء مفهوم کلام الهی استفاده کند دانستن نام آنها وعدم بکارگبری صحیح شان نه تنها دردی از قاری که دوا نمیکند بماند، بلکه او را از تلاوت اصلی خودش هم منحرف میکند وبه بیراهه ای میرود که نامش میشود جشنواره ای نمایشی از نغمات !
نکته آموزشی وبسیار کاربردی:
دربالانوشتم که اگرجنس بالارا رست بخوانید وجنس پائین را صبا ، نام خاصی ندارد بهش میگن مدولاسیون
حالا اگر کسی عکس این عمل را انجام داد یعنی در یک نفس جنس بالا راصبا خواند وجنس پائین را رست ، آنوقت یک گوشه یا مقام فرعی جدیدبشما میدهد بنام:
دلنشین Dalanshin
که زیر مجموعه مقام رست است نه صبا و قلیل الاستعمال وتقریبا کمی سخت است و اگر درمسابقات کسی بتواند آن را درست وصحیح اجرا کند نمره دارد.
دکتر محسن امامی مدرس صوت و لحن تخصصی و مبانی موسیقی تلاوت