ایران در دو جنگ جهانی گذشته اعلام بیطرفی داشته است. در جنگ اول جهانی فرمان بیطرفی را «حسن مستوفی‌الممالک» و در جنگ دوم جهانی «محمود جم» نخست وزیران وقت اعلام کردند و در هر دو موقعیت، ایران بدلیل موقعیت جغرافیایی و سوق الجیشی علیرغم اعلان بیطرفی مورد اشغال نیروهای مهاجم قرار گرفت. با توجه به اینکه مین‌گذاری‌های دولت بایدن در سرتاسر جهان نشان از این دارد که جهان در آستانه تغییرات مهمی است که چه بسا یک جنگ جهانی جدید شکل بگیرد. رزمایشهای بیسابقه ناتو در ماه‌های اخیر به همراه تغییرات مهم اقتصادی و ورود ارزهای جایگزین بجای دلار به مبادلات بین المللی به همراه تقویت دو پیمان امنیتی آئوکاس و ناتو در غرب و شرق همه نشان دهنده متلاطم بودن فضای بین المللی دارد.
حال این بار ایران تصمیم گرفته که برخلاف دو جنگ جهانی قبلی در تعارض کنونی که احتمال تقویتش وجود دارد سیاست بیطرفی را پیشه نکند. این تمایل به شرق ناشی از دو عامل است. نخست شکست پروژه برجام که در ده سال نتوانست منافع ایران را تأمین کند و حتی در خلال آن سنگین ترین تحریمها علیه ایران به جریان درآمد با وجود اینکه همه قوای کشور از این توافق حمایت کردند. دوم تغییر دولت در ایران که ایران در دوره رییسی تمایل بیشتری به همسویی با شرق دارد. برخلاف باند هاشمی رفسنجانی که از مک‌فارلین تا برجام با غرب همسو بودند و پس از دولت روحانی این باند تا حد زیادی به حاشیه رفتند.
علاوه بر این باید مدنظر داشت که نزاع غرب و شرق همواره فرصتهای خوبی برای ایران که رنج «تنهایی راهبردی» را دارد بوجود می‌آورد. صنعتی شدن ایران در دهه ۱۳۴۰ محصول افزایش گزینه های ایران در نزاع غرب و شرق در بحران کوبا و خلیج خوکها بود و امروز نیز پس از بحران اوکراین شاهد گشایشهای دیپلماتیک از عضویت در شانگهای و بریکس تا بازگشت پولهای مسدود شده و حتی خبر بلومبرگ مبنی بر توافق اخیر ایران و غرب برای افزایش سهم ایران در سبد انرژی جهانی را شاهد هستیم.
با توجه به اینکه بریکس در حال حاضر بلحاظ حجم اقتصادی بزرگتر از گروه۷ است. اتصال ایران به این گروه ضمن اینکه بلحاظ موازنه جهانی به تضعیف دلار خواهد انجامید. کارت‌های بازی بسیار مهمی را در اختیار ایران قرار میدهد. باید توجه داشت که اعضای کنونی بریکس پس از عضویت ایران، امارات و چه بسا عربستان بخش مهم انرژی جهان را در اختیار دارند و روسیه نیز ذیل این پیمان میتواند اوپک پلاس را تقویت کند. ایران نیز با عضویت در بریکس ضمن بهره گیری از مزیت همسویی با شرق میتواند کارت‌های بازی خوبی در قبال غرب داشته باشد. درصورت صحت خبر بلومبرگ مبنی بر توافق افزایش سهم ایران در بازار جهانی نفت ضمن اینکه در حال حاضر ایران به صادرات نفتی دو میلیون بشکه در روز رسیده است قطعا خبر خوبی در حوزه دیپلماتیک است آن هم زمانیکه تا دو سال پیش صادرات نفت ایران زیر ۵۰۰ هزار بشکه بود. ضمن اینکه نزدیک شدن عربستان به غرب در طول هفته های اخیر که پیوست آن را در ورزش عربستان و نیز پایین ماندن خرید نفت چین از عربستان میبینیم میتواند زمینه های خوبی برای نزدیکی ایران به شرق ایفا کند.
باید در نظر داشت که چین بدنبال ایجاد اتحادیه نظامی بسود خود در برابر همسویی آئوکاس و ناتو در مهار غرب و شرق است. تبدیل شدن سازمان شانگهای به یک سازمان «بیش فعال» که سالانه چند ده گردهمایی امنیتی، نظامی، فرهنگی، پزشکی و ... را برگزار می‌کند، میتواند این خلأ امنیتی را برای چین پر کند. ضمن اینکه برای ایران که در دو جنگ جهانی سیاست بیطرفی مانع از اشغال ایران نشده است نیز میتواند همسویی با چین راهگشا باشد.
سید نیما موسوی
رادیو مفسر