روز دوازدهم ربیع الثانی روز افزایش رکعات نمازها
راز تعداد رکعات هر نماز چیست؟
حضرت آدم(علیه السلام) بعد از قبولشدن توبهاش در وقت مغرب سه رکعت نماز خواند؛ یک رکعت برای کفاره گناه خودش و رکعت دیگر برای کفاره گناه حوّا و یک رکعت نیز به شکرانه پذیرفتهشدن توبهاش.
در منابع اسلامى گزارشهاى مختلفى درباره تاریخ تشریع نماز آمده است،
برخى روایات، تشریع نمازهاى یومیه را مصادف با واقعه معراج پیامبر(ص) مىدانند
و برخى دیگر، از نمازهاى پیامبر(صلی الله علیه و اله) پیش از معراج و حتى پیش از بعثت سخن به میان آوردهاند،
همچنین از بعضى آیههایى که در اوایل بعثت پیغمبر(صلی الله علیه و اله) نازل شده،
نمازگزاردن ایشان(صلی الله علیه و اله) و حتى فرمان به نماز شب استفاده مىشود،
با این وجود در سالهای ابتدایی صدر اسلام نمازهای مسلمانان به صورت پنج نماز دو رکعتی بود
که بعد از مدتی شخص پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) در روز 12 ربیعالثانی سال اول هجرت با تشریع الهی تعداد رکعات نمازهای یومیه را 17 رکعت بیان کردند،
*سر تعداد رکعات هر نماز
روایاتی که راز تعداد رکعات نمازهای واجب را بیان میدارد، نشان دهنده سیر تطوری است برای رسیدن تعداد و چگونگی نمازهای واجب به گونهای که به ما رسیده است.
*سیر تکمیل نمازهای واجب
بر اساس «إِنَّ الصَّلاةَ کانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتا»؛
چگونگی نماز برای مؤمنان از ابتدا مشخص بوده؛ اما همچون دیگر احکام ارسال آن دارای سیری است.
مبداء واجب شدن نمازهای پنجگانه به صورت کامل، معراج پیامبر اعظم(صلی الله علیه و اله) است،
در معراج، نمازهای پنجگانه بر مسلمانان واجب شد، گفتنی است که در ابتدا پنجاه نماز بر مؤمنان واجب بود؛
اما با شفاعت پیامبر رحمت(صلی الله علیه و اله) نمازهای واجب بر مسلمانان تخفیف داده شد و به پنج نماز رسید تا عموم مسلمانان توانایی انجام آنها را داشته باشند،
البته در اینکه چرا تعداد نمازها، به پنج رسید و کمتر یا بیشتر نشد نیز رازی وجود دارد.
حضرت زین العابدین(علیه السلام) علت را اینگونه پاسخ میدهند که:
«رسول خدا (صلی الله علیه و اله) مىخواست براى امتش تخفیف بگیرد و در عین حال با وجود کم شدن رکعات نماز همچنان ثواب پنجاه نماز عاید امت ایشان شود،
به علت قول خداوند عزوجل که «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها»؛
هر کس حسنه و کار نیکى انجام دهد براى او ده برابر آن پاداش است،
به همین علت وقتى آن حضرت به زمین فرود آمد جبرئیل بر او نازل شده و گفت: اى محمد! همانا پروردگارت به تو سلام میرساند و میفرماید: که من این پنج نماز را به جاى همان پنجاه نماز مىپذیرم.
آن حضرت(صلی الله علیه و اله) به اذن خدا تا در مکه بودند فقط ده رکعت را بیان فرمودند و بقیه را بعد از هجرت اظهار داشتهاند،
بنابراین نمازها در ابتدا دو رکعتی بودند، اما در مدینه به علت شرایط مناسب مسلمانان و تقویت معنویت آنها به رکعات کامل خود که هفده رکعت بود، رسید،
امام سجاد(علیه السلام) میفرمایند: نماز در مکه دو رکعت واجب شده بود و پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) در مدینه بعد از قوت یافتن دعوت اسلام و وجوب مهار بر مسلمانان به نماز اضافه کردند.
البته این عمل پیامبر به دستور و اذن خداوند بوده؛ چون او هر چه را را بفرماید از جانب خداوند گفته است.
امام رضا(علیه السلام) میفرمایند: اینکه در نماز، اصل دو رکعت شد و بر بعضی دو رکعت و بر بعضی یک رکعت و بر بعضی دیگر هیچ نیافزود،
بدان جهت بوده که اصل نماز فقط یک رکعت بود، چون عدد اصلی همان یک است،
پس اگر از یک هم کمتر میشد دیگر آن نماز نمیبود و چون خداوند عزوجل میدانست که بندگانش آن یک رکعت را که کمتر از آن دیگر نماز محسوب نمیشود به تمام و کمال و با حضور قلب به جای نخواهند آورد،
لذا رکعتی به آن اضافه فرمود تا اگر در رکعت اول کمبودی باشد در رکعت دوم آن نقص بر طرف شود،
پس اصل نماز که خداوند عزّوجّل واجب فرموده، دو رکعت شد.
أُخْرَى لِیُتِمَّ بِالثَّانِیَةِ مَا نَقَصَ مِنَ الْأُولَى
به حضرت موسی بن جعفر(ع) عرض شد: براى چه نمازهاى واجب و مستحب پنجاه رکعت بوده، نه زیادتر و نه کمتر از آن است؟
حضرت(ع) در جواب فرمودند: ... حق تعالى براى هر ساعت دو رکعت نماز قرار داده که مجموعا پنجاه رکعت است و ما بین غروب آفتاب تا سقوط شفق، ظلمت است که براى آن نیز یک رکعت نماز منظور شده است.
*نتیجه
در تحلیل این روایات و بحث افزوده شدن تعداد رکعات، این گونه میشود بیان داشت که نزول احکام ناظر به شرایط و بالا رفتن ظرفیت مردم است، همچون اعلام حرمت شراب که دفعی نبوده و به تدریج بیان شد.
نماز نیز به مرور به جایگاه و شکل انتهایی خود رسیده البته در این سیر نیز رازهایی وجود دارد.