‎بازیِ شطرنج اگرچه نخست در کشور هند اخترا‌ع‌شد؛ ولی قوانینِ بازیِ آن در کشورِ ایران و به‌دستِ از بزرگمهر فرزانه_وزیر خردمند خسرو انوشیروان ایجاد و تدوین گردید؛ که کتابی به‌نام «مادیگانِ چترنگ» (مادیگان یعنی کتاب) نیز از همین دانشمندِ فرزانه‌ی ایرانیِ زمانِ ساسانیان به‌جای‌مانده‌است که درآن قوانینِ بازی چترنگ و حرکات مهره‌ها و شیوه‌ی بازی و فلسفه‌ی آن‌را توضیح‌می‌دهد. ‎واژه‌ی «شطرنج» عربی‌شده‌ی واژه‌ی «چترنگ» پارسی‌ست؛ که همان چترنگ نیز پارسی‌شده‌ی واژه‌ی سانسکریتِ «چتورَنگَ» می‌باشد. کتاب مادیگان چترنگ بعداً و در دورهٔ عباسی به زبان عربی بازگردانده‌شد و ازاین‌روی واژه‌ی شطرنج ازنظر کاربرد جای واژه‌ی چترنگ را گرفت. ‎واژه‌ی شاه-مات به زبان‌های گوناگونِ اروپایی راه‌یافت و در هریک‌از این‌زبان‌ها به‌نحو گوناگونی تغییریافت؛ واژه‌ی شاه (در‌معنای کیش) در زبان آلمانی و روسی به شاخ «schach و шах» در فرانسوی به «échecs» و در ایتالیایی به scacco تغییرشکل دادند. واژه‌ی «کیش» نیز واژه‌ای‌ست پارسی به‌معنای هُشدار و تهدید به شاه.