شب یلدا یا شب چله فرصتی برای دور هم جمع شدن و شب نشینی خانواده و فامیل فراهم می‌آورد. آداب شب یلدا مثل خیلی چیزها در گذر زمان دستخوش تغییر شده اما رسم اصلی یعنی دورهم‌نشینی و پذیرایی با بعضی خوراکی های خاص همان است که بود.
مستندات تاریخی نشان می‌دهد که جشن یلدا یا همان شب چله بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ سال است که وارد تقویم فرهنگی ما ایرانی ها شده است.
در تقویم کلی‌نگر ایرانیان قدیم، دو موقع از سال با نام چله معرفی می‌شد: چله تابستان که از تیرماه شروع می‌شود و چله زمستان که آغاز آن، اول دی‌ماه است. در این تقویم، ۶۰ روز تابستان و ۶۰ روز فصل زمستان، به دو قسمت چله بزرگ و چله کوچک تقسیم می‌شد.
حالا با توجه به اینکه عمر شب یلدا با غروب آخرین روز پاییز شروع و با طلوع اولین روز زمستان به پایان می‌رسد و دقیقا مصادف با شروع شب چله بزرگ زمستان است، دور از ذهن نیست که اقوام ایرانی نام آن را «شب چله» بگذارند.
در گذشته روشن کردن آتش و نشستن دور آن، نماد شب یلدا و جز جدایی ناپذیر آداب و رسوم این جشن بود. قدیمی‌ها باور داشتند که این آتش نشانه‌ای از خورشید است و اهریمن و تاریکی را از بین می‌برد.
اما با گذشت سال‌ها، ابزار‌های دیگری همچون کرسی و بخاری، گرمابخش خانه‌ها شدند و حالا در بعضی خانه‌ها به شکل نمادین از آنها استفاده می‌شود؛ هرچند برخی از مردم مناطق مرکزی همچنان آتش برپا می‌کنند و آداب و رسوم قدیمی را زنده نگه می‌دارند.
علاوه بر این، حافظ خوانی و شاهنامه خوانی نیز جزئی از آداب و رسوم شب چله است. رسم است که در این شب، بزرگ فامیل برای هریک از اعضای خانواده تفألی به دیوان حضرت حافظ می‌زند و می‌گوید: «ای حافظ شیرازی، تو کاشف هر رازی، من طالب یک فالم، بر من نظر اندازی». سپس مخاطب فال نیت می‌کند و دیوان باز می‌شود تا جواب تفألش مشخص شود.
سفره شب یلدا؛ از انار و هنداونه تا سبزی پلو با ماهی
از دیرباز سفره خوراکی‌های شب یلدا بخش جذاب و جدایی ناپذیر آداب و رسوم شب چله بوده است. سفره‌ای که شامل میوه های خاص، میوه های پاییزی، آجیل، تنقلات و میوه خشک می‌شود. البته قدیمی‌تر‌ها شمعدان و عطردان هم بر سر سفره شب یلدا می‌آوردند تا تمام اجزا کامل شود.
از میان میوه‌ها انار و هنداونه برای سفره شب چله معنا و مفهوم دارند. براساس باورها، میوه انار نماد باروری و برکت و رنگ قرمز آن نمادی از شادی و خورشید است.
هنداونه هم که شکل هندسی‌اش بی‌شباهت به خورشید نیست و تابستانی بودنش یادآور گرمای فصل دوم سال و حرارات آن است. برخی بر این باورند که اگر کسی در شب چله هندوانه بخورد، گرمای تابستان بعدی را راحت‌تر تحمل می‌کند.
البته میوه‌های دیگری همچون پرتقال، سیب، خرمالو و گلابی نیز بر طبق رسوم منطقه‌ای در سفره شب چله حضور دارند. در برخی مناطق دیگر هم کدو و لبو به سفره افزوده می‌شود.
ناگفته نماند که شام مخصوص این شب در بیشتر مناطق ایران سبزی پلو با ماهی است، اما در برخی مناطق پخت انواعی از غذاهای محلی برای پخت در شب یلدا مرسوم است.
آداب و رسوم شب چله در مناطق مختلف ایران
به سبب فرهنگ، شرایط اقلیمی و خوراکی های متفاوت هر شهر، سنت زیبای آخرین شب پاییز در نقاط مختلف کشور با تفاوت‌هایی برگزار می‌شود که در ادامه برخی از آنها را بررسی می‌کنیم.
آداب و رسوم شب یلدا در مازندران
مازنی‌ها شب یلدا را با نام «چله‌شو» می‌شناسند که به معنی «شب چله» است. آنها در این شب به خانه « گَته پِر» می‌روند. گته پر در گویش مازندرانی به معنی پدربزرگ است. در قدیم تمام فامیل در خانه پدربزرگ دور کرسی‌های زغالی می‌نشستند و سوز و سرمای زمستان را با گداختگی زغال کرسی از سر می‌گذرانند.
در سفره یلدای مازنی هندوانه، کندس (نوعی میوه محلی که در جنگل‌های شمال ایران می‌روید) انار، گندم بو داده، گردو، نخود برشته، تخمه، بادام، پسته، انجیر و کشمش از اصلی‌ترین خوراکی‌های شب چله به شمار می‌آیند.
پختن شام مخصوص شب چله، برای شمالی‌ها اهمیت بالایی دارد. مردم مازندران معتقدند شب یلدا شب خوش یمن و پربرکتی است و شایسته نیست بدون غذا آن راجشن بگیرند. آنچه واجب است در سفره شب چله باشد، «پلو» است. سبزی پلو با ماهی، ته‌چین سنتی مازندرانی با مرغ یا اردک و کَئی‌پلا (پلو با کدو حلوایی) از غذاهای معروف شب‌نشینی بزرگ یلدا در مازندران به حساب می‌آید. بورانی اسفناج، ماست، ترشی های محلی و… هم در کنار این غذاهای خوشمزه، رنگ و لعاب سفره شب یلدا را تکمیل می‌کنند.
فال حافظ از آداب اصلی شب یلدا بوده و در بین تمام اقوام ایرانی شناخته شده‌است. اما فال گردو چطور؟ تا به‌حال چیزی از فال گردو مازنی‌ها در شب چله شنیده‌اید؟ اگر پاسخ‌تان منفی است باید بگوییم که در قدیم، بخاطر کم‌سوادی یا بی‌سوادی مردم، فال حافظ گرفتن و تعبیر آن کار راحتی نبود. به همین خاطر، در مازندران فال گردو جای فال حافظ را گرفت.
گرفتن فال گردو به این صورت ب