کلمه «عقل» ۴۹ بار در قرآن تکرار شده است. در قرآن بر عقل و تعقل تأکید فراوان شده است. در آیه ۲۴۲ سوره بقره آمده است: {کَذَٰلِکَ یُبَیِّنُ ٱللَّهُ لَکُمۡ ءَایَٰتِهِۦ لَعَلَّکُمۡ تَعۡقِلُونَ}، «بدینسان خداوند آیاتش را برای شما روشن می‌گرداند، تا اندیشه کنید». و در آیه ۲۲ سوره انفال، بدترین جنبندگان از نظر خداوند، ناشنوایان گنگ [از شنیدن حق] هستند که درنمی‌یابند. در آیه ۱۹۰ سوره آل‌ عمران آمده است که: «در آفرینش زمین و آسمان و اختلاف شب و روز، نشانه‌ها و آیاتی برای صاحبان عقل و خرد است و جز خردمندان کسی پند نمی‌گیرد»؛ (بقره/ ۲۶۹). مشتقات ماده عقل بارها در قرآن به‌کار رفته است و خداوند متعال در آیاتی از سوره‌های مبارکه بقره، آل‌ عمران، انعام، اعراف، یونس، هود، یوسف، انبیاء، مومنون، نور، شعراء، قصص، یس، صافات، غافر، زخرف، حدید، ملک، عنکبوت، مائده، انفال، رعد، نحل، حج، فرقان، روم، زمر، جاثیه، حجرات، حشر از عقل سخن گفته است. در قرآن مجید، «عقل‏» به صورت اسم و یا حتی به صورت مصدر نیامده است. استعمالات عقل در قرآن، به صورتِ «تعقلون‏» ۲۴ بار، «یعقلون‏» ۲۲ بار، «یعقلها» ۱ بار، «نعقل‏» ۱ بار، و «عقلوه‏» ۱ بار می‌باشد. عقل‏ که در قرآن کریم، فقط به صورت فعلی استعمال شده، مراد از آن «نوعی فهم خاص است که به ظواهر اکتفا نمی‏کند و حقیقت معنا را درمی‏یابد. همچنین عقل در قرآن کریم، به معنای فهمی است که حق را تشخیص داده و راه درست را نشان می‏دهد، به گونه‏ای که اگر انسان ملتزم به این فهم شود، نجات می‏یابد: {وَقَالُواْ لَوۡ کُنَّا نَسۡمَعُ أَوۡ نَعۡقِلُ مَا کُنَّا فِیٓ أَصۡحَٰبِ ٱلسَّعِیرِ}، «و گویند: اگر شنیده [و پذیرفته] بودیم یا تعقل کرده بودیم در [میان] دوزخیان نبودیم»؛ (ملک/۱۰).