جزوه جلسه ۷: لفظ؛ مفرد، مرکب تعریف لفظ مرکب: لفظی که دارای جزء باشد و جزء آن لفظ بر جزء معنای مقصود دلالت کند. مثال: رامی الحجارة: رامی (پرتاب کننده)، الحجارة (سنگ) تعریف لفظ مفرد: أ. لفظی که جزء ندارد. مانند: همزه استفهام ب. دارای جزء است ولی جزء آن بر معنا دلالت ندارد. مانند: زید (حروف زاء، یاء و دال دلالت بر معنا ندارد) ت. جزء دارد لکن بر جزء معنای مقصود دلالت ندارد. مانند: عبدالله (چنانچه عَلَم باشد.) ث. جزء دارد و جزء آن بر جزء معنا دلالت می کند ولی مراد نیست. مانند: هنگامی که «حیوان ناطق» علم برای یک انسان شود. لفظ مفرد؛ اقسام لفظ مفرد از حیث نسبت سنجی آن، با محکوم علیه و محکوم به شدن، به چهار قسم تقسیم می شود: أ. نه محکوم علیه می تواند باشد نه محکوم به می تواند باشد: ادات (حرف) ب. محکوم علیه نمی تواند باشد ولی محکوم به می تواند باشد:کلمه (فعل) ت. محکوم علیه می تواند باشد ولی محکوم علیه نمی تواند باشد: (پیدا نشده است) ث. هم محکوم علیه و هم محکوم به می تواند باشد: اسم تقسیم میر سید شریف: لفظ مفرد بر سه قسم است: اسم، كلمه و ادات، زيراكه اگر معناى لفظ مفرد ناتمام است (يعنى صلاحيّت ندارد كه محكوم عليه يا محكوم به شود) آن را در اين فنّ ادات خوانند و در نحو، حرف گويند. و اگر معناى وى تمام است پس خالى از اين نيست كه صلاحيّت دارد كه محكوم عليه شود يا نه اگر ندارد در اين فنّ آن را كلمه گويند و در نحو، فعل خوانند. و اگر صلاحيّت دارد آن را اسم گويند. فرق بین کلمه و فعل: ابن سینا قائل بر این است که فعل مانند ضَرَبَ، هیئت آن جدا از ضمیر مستتر درونش، مفرد و کلمه است. فعل ضَرَبَ به همراه ضمیرش، مرکب می شود. لفظ مرکب؛ تام، غیرتام لفظ مرکب تام: کلامی را گویند که یصحّ السکوت باشد. یعنی مخاطب با شنیدن آن نوعی از انتظار نداشته باشد؛ همچون انتظاری که با شنیدن «محکوم علیه» بی «محکوم به» دارد و انتظاری که با شنیدن «محکوم به» بی «محکوم علیه» است. أ. خبری: احتمال صدق و کذب را بالذات، دارا باشد. ب. انشائی: احتمال صدق و کذب را بالذات، دارا نباشد. بالذات، یعنی احتمال صدق و کذب داشتن لازمه قضیه خبری نباشد یا احتمال صدق و کذب نداشتن لازمه قضیه انشائی نباشد، بلکه خود قضیه (بالذات) در قضیه خبری احتمال صدق و کذب را دارا باشد و خود قضیه (بالذات) در قضیه انشائی احتمال صدق را دارا نباشد. یک قضیه می تواند بالذات انشائی باشد و بالعرض خبری و یا بالذات خبری باشد و بالعرض انشائی؛ مثلا گدایی، می گوید:«به من کمک کنید»؛ این قضیه انشائی است ولی فردی که این قضیه را از این گدا می شنود، می گوید: «تو دروغ می گویی و فقیر نیستی». با اینکه این گدا قضیه ی انشائی ادا کرد -«به من کمک کنید»- که احتمال صدق و کذب ندارد ولی چون لازمه ی قضیه اش خبری بود، یعنی: «من فقیر هستم» لذا شنونده قضیه ی او را کاذب دانست. این قضیه بالذات انشائی است ولی بالعرض خبری است. قضیه انشائی؛ اقسام أ. طلبی: امر، نهی، استفهام و... ب. غیر طلبی: تمنی، ترجی، قسم، تعجب و... لفظ مرکب غیر تام؛ تعریف، اقسام تعریف لفظ مرکب غیر تام: کلامی را گویند که یصح السکوت نباشد. اقسام لفظ مرکب غیرتام: أ: تقییدی: در مرکب غیر تام تقییدی جزء دوم قید جزء اول است که یا این جزء دوم، قید اضافی است برای جزء اول، مانند: مادر علی، که جزء دوم قید اضافی جزء اول است یعنی جزء اول اضافه شده به جزء دوم؛ یا این جزء دوم ، قید وصفی است برای جزء دوم، مانند: گل زیبا، که جزء دوم قید وصفی برای جزء اول است یعنی جزء دوم توصیف می کند یا توضیح می دهد جزء اول را. ب: غیر تقییدی: مانند: خمسة عشر (این کلمه عربی به معنای پانزده در زبان فارسی است. این کلمه در ابتدا «خمسة و عشر» بوده، که واو حذف شده و به صورت «خمسة عشر» تلفظ شده است، در این کلمه جزء دوم قید جزء اول نیست پس مرکب غیرتام تقیید نیست و مرکب غیرتام غیر تقییدی است.) #جزوه #جلسه۷