تحلیل آیت‌الله خامنه‌ای از ساواک و دستگاه سرکوب رژیم پهلوی
مقام معظم رهبری یکی از مبارزان متعلق به نسل اول انقلاب هستند که در دوره پهلوی طعم دستگاه سرکوب را چشیده‌اند؛ دستگاهی که آویخته به نمادهای فیزیکی سلطه و خشونت سعی می‌کرد مشروعیت نداشته رژیم پهلوی را جبران کند، اما در نهایت همین سیستم معیوب عامل دیگری برای مشروعیت‌زدایی از پهلوی شد. در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی تحلیل‌های متفاوتی از دستگاه سرکوب رژیم پهلوی ارائه شده که تحلیل مبارزانی چون آیت‌الله خامنه‌ای به دلیل تجربه مستقیم و عینی سال‌های زندان، شکنجه و سرکوب به واقعیت نزدیک‌تر و مستندتر است؛ ازاین‌رو، این نوشتار نگاهی دارد به تحلیل ایشان از دستگاه سرکوب پهلوی.
بررسی دستگاه سرکوب پهلوی و ساواک بدون ترسیم مختصات این رژیم میسر نیست. آیت‌الله خامنه‌ای نیز بارها ضمن بیان مشخصات رژیم پهلوی، از خفقان و دستگاه سرکوب این رژیم یاد کرده‌اند. ایشان یکی از گرفتاری‌های ملت ایران را طی سال‌های متمادی، «فِقدان آزادی» و وجود خفقان در حکومت‌های دیکتاتوری به‌ویژه در رژیم پهلوی دانسته و گفته‌اند: «[رژیم پهلوی] صدای هر معترض و آزادی‌خواهی را در گلو شکسته بود... کمترین انتقادی از رژیم ظالم و سفاک با برخوردهای خشن و خونین روبه‌رو می‌شد».
کلیدواژه ایشان در اشاره به ماهیت این رژیم «دیکتاتوری» بود؛ حکومتی که «در بی‌کفایتی و فساد و سرسپردگی به بیگانگان در میان حکومت‌های فاسد این منطقه از همه روسیاه‌تر بود و در طول ده‌ها سال حکومت خود بزرگ‌ترین ضربه‌ها را بر ملّت و کشور ایران وارد آورده بود». در این میان، ایشان به وجه دیگری از این حکومت دیکتاتوری اشاره کرده‌اند که آن هم خشونت است؛ خشونتی که شاه به وسیله آن، «ملّت را از صحنه سیاسی کشور بیرون رانده و منافع کشور را قربانی بندوبست با قدرت‌های مداخله‌گر و کمپانی‌های غارتگر کرده، جوانان را با رواج ابتذال و شهوت‌رانی از اندیشیدن به سرنوشت کشور بازداشته و صدای هر معترض و آزادی‌خواهی را در گلو شکسته بود».
علاوه بر اینها، رهبر معظم انقلاب اسلامی به ویژگی دیگری از این حکومت نیز اشاره کرده‌اند که آن هم «تحمیلی و کودتایی» بودن است. حکومتی که قانونی و با آرای مردمی سرکار آمده باشد نیازی به سیستم سرکوب و ساواک ندارد، اما همان‌گونه که مقام معظم رهبری فرموده‌اند، پهلوی‌ها با کودتا سرِکار آمده بودند و حکومت کودتایی هم معلوم است چطور حکومتی است. ایشان معتقدند این رژیم بر مردم تحمیل شده بود و از آرا، عقاید، دل‌بستگی‌ها، فرهنگ و درخواست و اراده مردم در آن هیچ نشانی نبود. آنها برای مردم ارزشی قائل نبودند و هیچ رابطه صمیمی و دوستانه‌ای هم با مردم نداشتند. آیت‌الله خامنه‌ای رابطه حکومت پهلوی و مردم را رابطه‌ای خصمانه و ارباب و رعیّتی خوانده‌اند؛ «رابطه آقایی و نوکری بود؛ سلطنت بود دیگر! سلطنت و پادشاهی، معنایش همین است؛ یعنی حکومت مطلقه‌ای که هیچ تعهدی در مقابل مردم ندارد». چنین حکومتی برای اعمال سلطه نیازمند ابزار سخت قدرت بود که تنها بخشی از آن در ساواک عینیت می‌یافت.
رهبری بارها تأکید کردند که «ساواک جهنمی شاه» مسئول بخش گسترده‌ای از اقدامات خشونت‌آمیز رژیم بود. به فرموده ایشان این سازمان، که سازمان سیای آمریکا و صهیونیست‌های ضد بشر آن را سازمان‌دهی و تجهیز کرده بودند، سخت‌ترین شکنجه‌ها و مخوف‌ترین زندان‌ها را برای سرکوب کسانی آماده کرده بود که جرئت مقابله با آن رژیم را به خود داده بودند.
همان‌گونه که مقام معظم رهبری فرموده‌اند، ساواک و دستگاه سرکوب پهلوی با کمک آمریکا بنا شده بود و زیر سایه آن، جنایت‌های خود را مرتکب می‌شد؛ ازهمین‌رو، ایشان این نمودها را مصادیقی برای تناقض میان شعارهای حقوق بشر آمریکایی با واقعیت برمی‌شمردند: ما حقوق بشر آمریکایی را «اینجا دیده‌ایم ــ گوشه زندان‌ها و در شکنجه‌گاه‌ها ــ و با گوشت و پوستمان آن را لمس کرده‌ایم. مگر ملت ایران این چیزها را فراموش می‌کند؟».
چهارچوب تحلیلی آیت‌الله خامنه‌ای درباره سیستم سرکوب پهلوی و ساواک خارج از ماهیت رژیم پهلوی نیست و بر این مبنا شکل گرفته است. رژیم دیکتاتوری و استبدادی پهلوی از نظر ایشان دارای خصوصیاتی است که اختناق، خشونت و سرکوب وجه بارز آن است؛ وجهی که برخلاف ادعاهای محمدرضا پهلوی درباره رعایت حقوق بشر و آزادی است و با وجود این، نه تنها حکومت‌های مدعی چون آمریکا به آن اعتراضی نمی‌کنند، بلکه افزون بر آن، در اقدامی متناقض، به ایجاد ساواک و سیستم سرکوب در رژیم پهلوی کمک و شاه را در تعبیه ابزار سرکوب و خشونت همراهی می‌کنند.
منبع:
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران