شعور حیوانات
از آیات و روایات و تجارب برمیآید که شعور، ویژۀ انسان نیست. به نمونههایی توجّه کنید:
۱. حضرت سلیمان همراه با سپاهیانش از منطقهای عبور میکردند، مورچهای به سایر مورچگان گفت: فوری به خانههایتان بروید، تا زیر پای ارتش سلیمان له نشوید.(نمل، ۱۸) شناخت دشمن، جزو غریزۀ مورچه است، ولی اینکه نامش سلیمان و همراهانش ارتش اویند، این بالاتر از غریزه است.
۲. هدهد در آسمان از شرک مردم زمینی مطلع شده و نزد سلیمان گزارش میدهد که مردم منطقۀ سبأ، خداپرست نیستند؛ آنگاه مأموریّت ویژهای مییابد. شناخت توحید و شرک و زشتی شرک و ضرورت گزارش به سلیمان پیامبر و مأموریّت ویژۀ پیامرسانی، مسألهای بالاتر از غریزه است. (نمل، ۲۲)
۳. این که هدهد در جواب بازخواست حضرت سلیمان از علّت غایب بودنش، عذری موجّه و دلیلی مقبول میآورد، نشانۀ شعوری بالاتر از غریزه است. (نمل، ۲۲ و ۲۶)
۴. اینکه قرآن میگوید: همۀ موجودات، تسبیحگوی خدایند ولی شما نمیفهمید، (اسراء، ۴۴) تسبیح تکوینی نیست؛ زیرا آن را ما میفهمیم، پس قرآن تسبیح دیگری را میگوید.
۵. در آیات قرآن، سجده برای خدا، به همۀ موجودات نسبت داده شده است. «وَ لِلَّهِ یَسْجُدُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ» (نحل، ۴۹)
۶. پرندگان در مانور حضرت سلیمان شرکت داشتند. «وَ حُشِرَ لِسُلَیْمانَ جُنُودُهُ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الطَّیْرِ» (نمل، ۱۷)
۷. حرف زدن پرندگان با یکدیگر و افتخار سلیمان به اینکه خداوند، زبان پرندگان را به او آموخته است. «عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ» (نمل، ۱۶)
۸. آیۀ «وَ إِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ» (تکویر، ۵)، محشور شدن حیوانات را در قیامت مطرح میکند.
۹. آیۀ «وَ الطَّیْرُ صَافَّاتٍ کُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلاتَهُ وَ تَسْبِیحَهُ» (نور، ۴۱)، نشانۀ شعور و عباد آگاهانۀ حیوانات است.
۱۰. وجود وفا در برخی حیوانات، از جمله سگ نسبت به صاحبخانه و فرزندانش.
۱۱. تعلیم سگ شکاری و سگ پلیس برای کشف قاچاق، یا خرید جنس، نشانۀ آگاهی خاصّ آن حیوان است.
۱۲. اسلام از ذبح حیوان در برابر چشم حیوان دیگر، نهی کرده است که این نشانۀ شعور حیوان نسبت به ذبح و کشتن است.