🔹 کتاب «مصحف امام علی(ع) در چالش دو دیدگاه معاصر شیعه» از حجت الاسلام دکتر علی الهی خراسانی در سال ۹۷ منتشر شد. بر این کتاب، قرآن پژوه برجسته حجت الاسلام و المسلمین محمدعلی مهدوی راد مقدمه ای علمی نگاشته است که بخشی از آن را مرور می‌کنیم. ❓آیا امام علی علیه السلام قرآنی متفاوت داشتند؟ ✅ مصحف علی(ع) و چگونگی ویژگی‌های آن، در پژوهشهای علوم قرآنی و بویژه در بحث‌هایی که اکنون سال‌های سال است به «تاریخ قرآن» شهره است از جایگاهی ویژه برخوردار است. هم به لحاظ بود و نبود آن و نیز به لحاظ اشتمال آن بر مطالب و مباحث گوناگون و ... در همین آغاز بر این نکته تأکید کنیم که گویا بر پایه مستندات حدیثی، تاریخی تردیدی وجود ندارد که امیرمؤمنان(ع) همانند بسیاری از صحابیان «مصحف» داشته اند و نیز در اینکه این مصحف با مصاحف دیگر صحابیان متفاوت بوده است نیز گویا تا این سال‌های اخیر یک‌ داستان بوده‌اند در میان صحابیان هیچ‌کس ادعا نکرده است که بر چگونگی تمام آیات الهی در هنگامه نزول از سوی رسول الله (ص) آگاهی داشته است جز علی(ع) بنگرید: هر آیه ای که نازل می‌شد پیامبر(ص) شیوه قرائت آن را به من آموخت؛ آنگاه املا می‌کرد و من می‌نوشتم سپس تأویل و تفسیر، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ و ... آن را می‌آموزانید و دعا می‌کرد آن حقایق را دریابم و حفظ کنم و من پس از آن هیچگاه آنچه را دریافته بودم فراموش نکردم. حضرت امام صادق(ع) فرموده اند که علی(ع) فرمود: از کتاب الهی از من بپرسید به خدای سوگند رسول الله (ص) شیوه قرائت و تأویل تمام آیات الهی را چه آنچه در شب نازل شده است و چه روز به هنگام حرکت یا در منزل به من آموزاند. ابن کوّا گفت: ای امیر مؤمنان حتی آنچه را نازل می‌شد و تو نبودی؟! امام (ع) فرمود: رسول الله(ص) آنچه را نازل می‌شد و من غایب بودم نگاه می داشت تا به محضرش می‌رسیدم آنگاه شیوه قرائت آن را به من می‌آموزاند و می‌گفت هان علی! خداوند فلان و فلان آیه را به من نازل کرد. [اکنون که خواندی] تأویلش هم چنین و چنان است، بدان. پس تنزیل و تأویل آیات را به من تعلیم داد. برپایه نصوص بسیار در اینکه علی(ع) اولین جمع‌کننده قرآن است گویا تردیدی نباشد، و در اینکه «مصحف امام علی(ع)» از مصاحف دیگر ممتاز بوده نیز به لحاظ جایگاه امیرمؤمنان(ع) نباید تردید کرد؛ اما آنچه مصحف درباره مصحف علی(ع) تأمل برانگیز است، چگونگی مصحف است؛ که از دیرباز توجه عالمان، پژوهشگران و مورخان را جلب کرده است، برپایه دو گزارشی که پیشتر آوردیم مصحف مولا(ع) محض «نص قرآن» نبوده است، بلکه مصحف امیرمؤمنان علی(ع) افزون بر متن قرآن (=وحی قرآنی) آکنده بوده است از، تفسیر، تأویل، روشنگری درباره مصادیق آیات، مواضع افراد، جریان‌ها....(=وحی بیانی) از این‌روی ما به پیروی از برخی عالمان و کتاب شناسان و فهرست نگاران در مقامی از آن با عنوان «تفسیر قرآن» یاد کرده ایم. ابن شهر آشوب به هنگام شمارش نگاشته های فرهنگ اسلامی، مصحف علی(ع) آغازین نگاشته می‌داند. و روشن است که مصحف بودن تفسیر و تأویل و افزونی‌ها نگاشته ای چونان نگاشته های دیگر نیست، که آغازین آنها به شمار آید. چنین است که فقیه و رجالی عالیقدر آیت‌الله سید محسن اعرجی کاظمی نوشته است: مراد ابن شهرآشوب (ازین که مصحف علی(ع) را آغازین تألیف در اسلام برشمرده است) این است که امام(ع) در مصحف به ثبت نص قرآن بسنده نکرده است. بلکه افزون بر آن تفسیر، تبیین و تأویل آیات را نیز نگاشته بوده است. ازین رو آن نگاشته بزرگترین و مهمترین تصنیف بود. نکته دیگری که در مقامی دیگر به تفصیل آورده ایم عالمان و مؤلفان بزرگ اسلامی در درازنای تاریخ یکسر از جمله ویژگی‌های مصحف امام(ع) را چینش سوره‌ها برپایه نزول دانسته اند، یا به دیگر سخن چینش آن را برپایه ترتیب نزول پنداشته اند. علامه محقق حضرت سید جعفر مرتضی نوشته اند: از نصوص گزارش های گوناگون چنین برمی آید که مصحف علی(ع) با ویژگی های ذیل از مصاحف دیگر ممتاز بوده است: بر اساس نزول سامان یافته بود تأویل برخی آیات به تفصیل نگاشته شده بود نام های بسیاری از اهل حق و باطل در ضمن تفسیر آیات گزارش شده بود و .... به پندار ما ویژگی بسیار مشهود «برپایه نزول بودن» پایه استواری ندارد و در مقامی دیگر به گستردگی از آن سخن گفته ایم. به هرحال، مصحف امام علی(ع) که چونان میراثی سترگ پیش امامان(ع) بوده است و اکنون در محضر ولی عصر حضرت حجة بن الحسن(عج) نگهداری می شود از جمله حقایق مهم تاریخی اسلامی است که از دیرینه‌ترین روزگاران تا کنون در تاریخ اسلام توجه عالمان و محققان را به خود جلب کرده و درباره آن فراوان سخن گفته اند. ✅ انجمن علمی علوم قرآن و حدیث دانشگاه بین‌المللی مذاهب اسلامی 🌐 Telegram / Eitaa