⭕️خطبه حضرت فاطمه(س) در جمع زنان مدینه یا خطبه عیادت، سخنانی است که حضرت فاطمه(س) در بستر بیماریِ منجر به شهادتش برای زنانی که به عیادت او آمده بودند، ایراد کرد.[۱] درباره تعداد زنان عیادت‌کننده و اینکه چه کسانی بوده‌اند، اطلاع دقیقی وجود ندارد[۲] البته در کتاب بلاغات النساء[۳] و شرح ابن‌ابی‌الحدید بر نهج‌البلاغه[۴] آمده است که تعدادی از زنان مهاجر و انصار به حضور فاطمه آمدند و در تاریخ یعقوبی ذکر شده زنان پیامبر(ص) و عده‌ای از زنان قریش به عیادت او رفته بودند.[۵] برخی از پژوهشگران، سخنان فاطمه زهرا(س) در جمع زنان مدینه را دارای فصاحت، بلاغت و محتوای شگفت‌انگیزی می‌دانند.[۶] به گفته آنان با توجه به شناختی که حضرت فاطمه از تحولات جامعه نوپای اسلامی داشتند و برای تأثیرگذاری بیشتر بر مخاطبان خود، از کنش‌های گفتاری متعددی چون کنش اظهاری، عاطفی و ترغیبی در این خطبه استفاده کرده است.[۷] این متن را همچنین حاکی از آگاهی حضرت فاطمه نسبت مسائل و جریان‌های حاکم بر مدینه دانسته‌اند.[۸] مکارم شیرازی از مراجع تقلید این خطبه را همانند خطبه فدکیه دارای آهنگی رسا و شجاعانه و البته لحنی غم‌انگیزتر می‌داند.[۹] به گفته او، اگرچه حضرت فاطمه بسیار مورد ستم واقع شده بود و به‌خاطر جراحات ناشی از ماجرای هجوم به خانه‌اش در بستر بیماری افتاده بود؛ ولی در این خطبه از حال خودش هیچ نگفت و محور تمام سخنان او غصب خلافت، مظلومیت علی(ع) و خطرات آینده این انحراف بزرگ بود و این نشانه ایثار و مقام رضا و تسلیم او در برابر خداوند است.[۱۰] زمینه ایراد خطبه حضرت فاطمه در اواخر عمر (پس از واقعه هجوم به خانه‌اش)، به بستر بیماری افتاد و زنان مهاجر و انصار به عیادت او رفتند.[۱۱] درباره انگیزه زنان عیادت‌کننده گفته شده مردان مهاجر و انصار به دلیل اتفاقات ناگوار صورت گرفته درباره حضرت زهرا، خود را مسئول می‌دانستند؛ به‌همین‌دلیل زنان خود را به این دیدار فرستادند تا از بار گناه خود کاسته و وجدان خویش را راضی کنند.[۱۲] همچنین برخی معتقدند که انگیزه‌های سیاسی برای بهبود رابطه خاندان پیامبر(ص) با حاکم وقت و تلطیف فضای مدینه، انگیزه این دیدار بوده است.[۱۳] محتوای خطبه حضرت زهرا(س): «از دنیای شما بسی بیزار و مردانتان را دشمن می‌دارم! حال و قالشان را آزمودم و از آنچه کردند، بسی ناخشنودم و آنان را به کناری نهادم.»[۱۴] حضرت زهرا(س) در خطبه عیادت، ضمن اعلام برائت از پیمان‌شکنان[۱۵] و نکوهش مردم دنباله‌رو، تصویری از بی‌وفایی آنان ترسیم می‌کند[۱۶] و در چند محور به تبیین شرایط موجود، پیش‌بینی آینده‌ای ناخوشایند برای مسلمانان، ویژگی‌های حکومت علوی، ضعف فکری و تشتت آراء، مسئولیت مردم در برابر فساد حکومت و ترسیم چهره جریان سقیفه می‌پردازد.[۱۷] او در این خطبه به چند آیه قرآن از جمله آیه ۸۰ سوره مائده درباره عاقبت پیروی از هوا و هوس، ۹۶ سوره اعراف و ۵۱ سوره زمر در ملامت عدم پیروی از حق و ۳۵ سوره یونس درباره انسان‌های شایسته رهبری استناد می‌کند.[۱۸] نکوهش مردم فاطمه زهرا(س) در ابتدای خطبه، مهاجرین و انصار را به دلیل بازی خوردن از جریان حاکم[۱۹] و همچنین سکوتشان در برابر جریان انحرافی و همراهی با آنان، نکوهش و از اینکه اراده‌های آهنین آنها در زمان پیامبر(ص) به سستی گراییده، شکایت می‌کند. و آنان را به شمشیرهای شکسته و نیزه‌های شکافته تشبیه می‌کند.به گفته حسینعلی منتظری این تشبیهات نشان از ضعف فکری و تشتت آرای مسلمانان در مقابل حوادث رخ داده پس از رحلت پیامبر(ص) دارد.  حضرت زهرا مسئولیت غصب خلافت را به عهده مهاجر و انصار می‌داند چون تابع جو حاکم شدندو اینکه ننگ آن تا همیشه تاریخ به دامن آنها خواهد ماند. تبیین علل کنار زدن علی(ع) از خلافت در دومین فراز خطبه، فاطمه انگیزه اصلی کنار گذاشتن امام علی(ع) از خلافت را تسلیم‌ناپذیری و شجاعت او در میدان‌های نبرد با دشمنان اسلام، چشیدن سوزش شمشیر او، بی‌اعتنایی او نسبت به مرگ، خشم او در راه خدا و عدم سازش با دشمنان خدا می‌داند. ویژگی‌های حکومت علی(ع) فاطمه(س) در بخشی از خطبه خود توضیح می‌دهد که اگر علی(ع) حاکم می‌شد، چگونه حکومتی نصیب مردم می‌شد. جداسازی حق از باطل و جلوگیری از خودکامه شدن حکومت به دست بازماندگان مشرکان، دلسوزی و خیرخواهی حاکم برای مسلمانان و عدم خشونت‌ورزی نسبت به آنان در مسیر هدایت، سیراب شدن تشنگان عدالت از چشمه حقیقت، عدم دلبستگی حاکم به امور دنیوی، بازشناساندن دروغگو از راستگو و سرازیر شدن برکت به جامعه اسلامی به‌واسطه رعایت تقوای الهی نشانه‌های چنین حکومتی است.[۲۶] توصیف حاکمان غاصب