💠 تمایز میان اصول اخلاقی از حیث ثبات و عدم ثبات و پاسخ به یک شبهه 🔶 میان اصول اخلاقی در پاره‌ای از موارد از جهت ثبات و تغییر تمایزاتی وجود دارد. برخی اصول اخلاقی همچون «خوبی عدالت» و «زشتی ظلم» دارای حکمی ثابت‌اند. بدین معنا که عدالت همیشه و در هر جا خوب است؛ چنانکه ظلم هماره و در هر حال زشت است. 🔆 با این همه، پاره‌ای از اصول اخلاقی دارای حکمی ثابت نبوده و به اقتضای شرایط گوناگون تغییر می‌پذیرند. از جمله این اصول، قبح دروغگویی است که حکمی ثابت و غیرقابل تغییر نیست. چراکه در شرایطی خاص نه‌تنها قبیح نبوده بلکه جواز هم می‌یابد. مانند نجات انسان بی‌گناه با دروغگویی، از دست عده‌ای ستمگر و فاش نساختن مخفیگاه وی. 🔸 نکته‌ای که در اینجا وجود دارد این است که تحصیل مصلحت واقعی و اهم در این مورد خاص (نجات انسان بی‌گناه) بر دروغگویی مترتب است. لذا در این هنگام برای دروغگویی قبحی باقی نمی‌ماند. البته شایان ذکر است، عدم قبح دروغ‌هایی اینچنین که در راستای تحصیل مصلحت ملزمه و واقعی است، بسیار متمایز از دروغ‌هایی است که صرفا جهت جلب نفع شخصی یا دفع ضرر شخصی صورت می‌پذیرد. به نظر می‌رسد حد و مرز اینکه در چه مواردی دروغگویی دارای مصلحت واقعی و نوعی است تا عنوان قبح بر آن بار نشود، تا حدودی توسط عقل کشف می‌شود؛ اما در بیشتر موارد آموزه‌های دین می‌توانند در این عرصه مدد رسان انسان باشند. مانند «اصلاح ذات البین» که در آموزه‌های دینی نکاتی در این باره بیان شده است. 🔻اینک بر اساس نکته ظریف پیش‌گفته به سهولت می‌توان کتمان واقعیت و به تعبیر بهتر توریه را از سوی حضرت ابراهیم علیه‌السلام که برای برخی منشأ اشکال و شبهه شده است، فهم کرد. ✴️ بدین بیان که در موردی که حضرت ابراهیم با کتمان واقعیت خود را مریض خواند و از رفتن به جشن صرف نظر کرد (آیه 89 سوه مبارکه صافات) و نیز در آنجاکه با قرار دادن تبر بر دستان بت بزرگ خود را از شکستن بت‌ها تبرئه کرد (آیه 63 سوره مبارکه انبیاء)، چون در راستای هدایتگری قوم گمراه خود (مصلحت واقعی و اهم) بوده است، مرتکب قبحی نشده است. به تعبیر دیگر، کتمان واقعی که در اینجا از سوی حضرت ابراهیم محقق شد، از مصادیق «کذب قبیح» به شمار نمی‌رود. ✳️جالب آنکه در همین باره روایت بسیار خواندنی در منابع شیعی بیان شده که شخصی از امام باقر علیه‌السلام درباره عمل حضرت ابراهیم پرسش می‌کند که آیا ایشان مرتکب دروغگویی نشده است؟ امام باقر علیه‌السلام پاسخ می‌دهند: خیر. سپس امام صادق علیه‌السلام در تفسیر روایت پدر شریفشان توضیح می‌دهند: چون حضرت ابراهیم «اراده اصلاح» داشت، از او قبحی سر نزده است. 🙏پیشنهاد می‌‌کنم خوانندگان محترم به این روایت زیبا در آدرس ذیل مراجعه کنند: اصول کافی (ط ـ اسلامیه) ج2، ص342. خوانندگان گرامی همچنین می‌توانند با جستجوی عبارت «احب الکذب فی الاصلاح» این روایت را در نرم افزار‌های حدیثی مشاهده نمایند. ✳️ حجت الاسلام علی قربانی دانش پژوه دکترای فلسفه دین 🆔@meshkatnoor