🔵 امام خمینی ره و فرهنگ سیاسی انتظار ✍ حجت الاسلام دکتر داود مهدوی زادگان، رئیس سمت 🔸فرهنگ انتظار در سنت فکری امامیه به دلیل ورود در عصر غیبت امام زمان عج اهمیتی بس بالا و والایی دارد. بطوری که در روایات مأثوره بر فضیلت بی بدیل انتظار فرج تاکید زیادی شده است. در اینجا به ذکر دو حدیث ارزشمند بسنده می شود: 1. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : أَفْضَلُ الْعِبَادَهِ انْتِظَارُ الْفَرَج‏ ؛ فضیلت مندترین عبادت ، انتظار فرج است ( کمال الدین و تمام النعمه ؛ ج‏۱ ؛ ص۲۸۷) 2. امام علی علیه السلام فرموده است: انْتَظِرُوا الْفَرَجَ‏ وَ لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ‏ فَإِنَّ أَحَبَّ الْأُمُورِ إِلَى اللَّهِ انْتِظَارُ الْفَرَج ؛‏ منتظر فرج باشید و از رحمت خدا ناامید نشوید که محبوب‏ترین کارها نزد خدا انتظارفرج است ( تحف العقول ؛ النص ؛ ص۱۰۶). 🔸 فرهنگ انتظار پیش از هر گونه توصیفی سیاسی است و نسبت وثیقی با امر سیاسی دارد. چون اساس آموزه انتظار بر این معنا استوار است که موعود آخر الزمان به اذن خدا در وقتش که علم آن عند الله است، ظهور می کند و بساط سلاطین جور و ظلم را که در سراسر جهان فراگیر شده‌اند بر می چیند و حکومت عدل و داد الهی را در جهان می گستراند. بنابر این، فرهنگ انتظار فرج از اساس، فرهنگ سیاسی است و سیاست از آن جدایی ناپذیر است. این است که فرهنگ انتظار با حفظ سرشت سیاسی آن برای هر گونه حاکمیت غیر دینی و غیر مردمی بویژه برای اندیشه سیاسی سکولار بالقوه تهدید آمیز است. 🔸 بدنبال سلطه دولت های سکولار در جوامع مسلمان طبیعی بود که این دولت ها از ناحیه فرهنگ دینی/ سیاسی مردمان شان با چالش جدی مواجه خواهند شد. از این رو، از همان آغاز بلکه پیش از برآمدن دولت های سکولار، عرفی سازی فرهنگ سیاسی مسلمانان به اصلی ترین مأموریت نانوشته روشنفکران غربگرا تبدیل شده بود. 🔸 گرچه گفتمان خلافت در جهان اسلام ماهیت عرفی دارد؛ لکن چنین گفتمانی در اندیشه سیاسی سکولار جایگاهی ندارد. علی عبدالرازق مصری با تالیف کتاب " الاسلام و اصول الحکم" ( 1923 م ) از جمله نخستین روشنفکران عرب بود که کوشید با تفسیری سکولار از دین، گفتمان سیاسی خلافت را از سر راه دولت سکولار بردارد. 🔸اگر گفتمان خلافت علیرغم ماهیت عرفی گرایانه آن با گفتمان سیاسی سکولار نا سازگار است؛ این نا سازگاری در فرهنگ سیاسی انتظار که تعبیر دیگری از گفتمان سیاسی امامت است، به اوج خود می رسد. از این رو، روشنفکران غربگرای ایرانی تلاش زیادی در جهت سکولار سازی فرهنگ سیاسی انتظار به عمل آوردند. اولین این اقدامات را می توان در نوشته های آخوند زاده تعقیب کرد. 🔸 این حرکت انحرافی یا سکولار سازی فرهنگ سیاسی انتظار در پهلوی دوم به ثمر نشسته بود. بطوری که هویت سیاسی از این فرهنگ گرفته شد و مفهوم انتظار در بی عملی و صرف جشن و چراغانی در روز نیمه شعبان خلاصه شد. چنانکه سید جلال آل احمد در دو کتاب معروف و تاثیر گذارش؛ یعنی در " غربزدگی" ( 1376: 104) و " در خدمت و خیانت روشنفکری" ( 1357: 2/ 61 )، به ناکارآمدی فرهنگ انتظار در کنش‌گری اجتماعی شیعیان اشاره کرده است. البته به نظر می رسد که آل احمد توجهی به سیاست زدایی از فرهنگ انتظار داشته است. چون او التفاتی به محاسن این فرهنگ هم کرده است. 🔸 اگر گفته شود متحجرین مذهبی و حوزوی در کار سکولار سازی فرهنگ سیاسی انتظار با روشنفکری غربگرا هم داستانی کردند، سخن نابجایی نیست. آنان فرهنگ انتظار را سیاست زدایی کردند و اینان هم بطور کلی این فرهنگ پر فضیلت را به بی عملی، سکوت و سازگاری با حکومت جور تفسیر کردند. 🔸یکی از دستاوردهای بزرگ نهضت امام خمینی ره غبار زدایی و احیای فرهنگ سیاسی انتظار فرج است. ایشان با اجتهاد ملکوتی شان توانست غبار مهجوریت را از فرهنگ انتظار بزداید و آن را در مسیر حرکت ناب اسلام سیاسی و کنش‌گری شیعیان فعال سازی کند. 🔸 درباره راز این موفقت امام راحل اجمالاً می توان به این نکته اساسی اشاره کرد که امام خمینی توجه بنیادی به فلسفه سیاسی انتظار پیدا کرده بود. چنانکه تداوم این توجه ارزشمند را در خلف صالح ایشان می توان مشاهده کرد. 🔸 تشدید دشمنی و خصومت متحجرین و سکولارهای معارض با فرهنگ سیاسی انتظار از همین جهت است که قوت روزافزون اسلام سیاسی را بواسطه احیای فرهنگ انتظار مشاهده می کنند. طبیعی است که متحجر و سکولار، هر کدام به نحوی در صدد خاموش کردن این فرهنگ درخشان قرآنی برآمده اند. لکن این پندار غلط اتفاق نخواهد افتاد. " يُرِيدُونَ لِيُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ" ( الصف : 8 ) پ ن: نگارش یادداشت در نیمه شعبان 1444/ 17 اسفند 1401 🌸 کانال نخبگانی و متفاوت "مطالعات فلسفه سیاسی و انقلاب اسلامی"👇👇 @mirkhalili