✨ ادامه شرح حکمت ۱۹۸ ✨
قرآن مجيد در مسئله اختلاف دو همسر با يكديگر دستور مى‌دهد كه حَكَمى از سوى مرد و حَكَمى از سوى زن انتخاب شود تا بنشينند و تصميم عادلانه‌اى بگيرند و به اختلاف ميان آنها پايان دهند. اصولاً كار تمام قضات حَكَميت، رسيدن به دعاوى و حل خصومت است، آيا هيچ عاقلى مى‌گويد: خداوند بايد در محكمه قضاوت بنشيند و براى حل خصومت و رسيدن به دعاوىِ مردم حكم كند؟ و يا اينكه اگر اختلافى بين زن و شوهر پيدا شد، خداوند بيايد و تصميم عادلانه‌اى درباره آنها بگيرد؟ و يا اينكه امر حكومت بر مسلمانان را خدا بر عهده بگيرد؟ فرمانده جنگ و صلح او باشد، غنائم را او تقسيم كند؟
آرى بايد اين كارها به دست انسان‌هاى آگاه و عادلى صورت گيرد كه در تمام موارد بر طبق احكام الهى و فرمان و دستورات او حكم كنند.
بنابراين حكم به معناى حَكَميت براى رفع اختلاف كه خوارج مى‌پنداشتند هرگز در قرآن به خدا نسبت داده نشده است و اين مطلب به قدرى روشن است كه نياز به توضيح ندارد. احكامى كه در قرآن آمده به صورت قوانين كلى است كه به دست پیامبر صلى‌الله و اولى‌الامر براى اجرا داده شده است و در اختلافات به دست قضات و مأمورانى كه از طرف آنها براى اجراى احكام برگزيده شده‌اند. هيچ عاقلى نمى‌گويد خدا بايد حد سرقت يا حد زنا را بر كسانى كه مستحق‌اند اجرا كند. هيچ كس نمى‌گويد كه در اختلاف حقوقى و خانوادگى كه ميان افرادى معين يا بين چند قبيله يا خانواده است، خداوند بيايد و قضاوت و حل خصومت كند.
البته خداوند احكام كلى و قوانين جامعى مقرر فرموده كه مديران جامعه و مجريان احكام و قضات بايد اعمال خود را بر آنها تطبيق دهند. اين چيزى است كه خوارج بر اثر ضعف عقل و حماقت و تعصب شديد نمى‌توانستند آن را درك كنند.
امام عليه‌السلام در خطبه ۴۰ از اجراى احكام و مديريت جامعه تعبير به «إمرة» (اميرى و فرمانروايى) مى‌كند و در ادامه همان خطبه مى‌فرمايد: «مردم نيازمند امير و حاكمى هستند (كه فرمان خدا را در ميان آنها اجرا كند)». اشاره به اينكه مسئله حكميت در اين دايره قرار داشت نه در دايره قانون‌گذارى الهى.
با توجه به اين كه لشكر معاويه قرآن‌ها را بر سر نيزه كردند و در توطئه‌اى خطرناك گفتند ما هم مسلمانيم و قرآن در ميان ما حكومت كند كه چه كسى امير در ميان مسلمانان باشد و از آنجا كه قرآن تعيين اميرى به صورت شخصى و معين به اعتقاد آنها نكرده بود گفتند: ما بايد از هر طرف حَكَمى انتخاب كنيم تا در پرتو آيات قرآن بنشينند و يك نفر را به عنوان امير مسلمانان انتخاب كنند و اين امر بر على عليه‌السلام و ياران خاصش تحميل شد. سپس اقليت خوارج با آن مخالفت كردند كه اصلا انتخاب حَكَم كار غلطى است و حَكَم خداست و شعار «لا حُكْمَ إلاّ لِلّهِ» با اين مفهوم انحرافى بعد از شكست مسئله حَكَميت بالا گرفت و امام عليه‌السلام فرمود: شعار «لا حُكْمَ إلاّ لِلّهِ» يك واقعيت و سخن حقى است كه آنها معناى باطلى را از آن اراده كرده‌اند، حق است به اين دليل كه توحيد در قانون‌گذارى حكم مى‌گويد: تشريع قوانين و احكام تنها از سوى خداست و پیامبر صلى‌الله مبلغ و مجرى آن است و اما مفهوم باطلى كه آنها از آن اراده مى‌كردند اين است كه حكومت و فرماندهى و اجراى احكام و مديريت جامعه بايد به وسيله خداوند صورت گيرد. غافل از اين كه هرگز خدا نمى‌آيد فرمان جنگ و صلح يا تقسيم غنائم و يا نصب امراى بلاد را صادر كند و اگر منظور آنها اين بوده كه اصلاً نيازى به امير و زمامدار در جامعه نيست و مردم خودشان احكام را بايد عمل كنند همان‌گونه كه در طول تاريخ گذشته و امروز افرادى طرفدار نفى حكومت بودند، سستى و بى‌پايگى اين مسئله نه تنها كمتر از اول نيست بلكه بيشتر است، همان‌طور كه حضرت در خطبه ۴۰ نيز اشاره‌اى به آن دارد كه تمام جوامع بشرى در طول تاريخ حاكمى داشته، خواه ظالم خواه عادل و حتى وجود حاكم ظالم از نبودن آن كه باعث هرج و مرج و به هم ريختن شيرازه تمام جامعه مى‌شود بهتر است، حاكم ظالم براى حفظ خود هم كه باشد ناچار است اجمالاً نظم و امنيتى در جامعه ايجاد كند، قاضى براى حل خصومت‌ها تعيين كند، زندان و بندى براى سارقان و مجرمان ترتيب دهد و حتى گاه خدمات اقتصادى فراوانى براى جلب توجه مردم و حفظ موقعيت خويش داشته باشد. اگر هيچ حكومتى نباشد جوامع بشرى پس از مدت كوتاهى نابود مى‌شوند.
ا----------------------------------------
پی نوشت:
۱ . شرح الاخبار . جلد ۲ . صفحه ۹
۲ . سوره انعام . آيه ۵۷
۳ . سوره یوسف . آیه ۴۰
۴ . سوره یوسف . آیه ۶۷
📚 #نهج_البلاغه
✒️ آیت‌الله مکارم شیرازی
@nahjoolbalaghah