عوامل تعدیة الحکم بررسی نتایج استکشاف الانظمه (۳/۱) نهمین عامل از عواملی که موجب تعمیم و تضییق احکام می‌شود نظام‌سازی و دست‌یابی به قواعد کلان از طریق تجمیع احکام و گزاره‌های جزئی است. اشاره کردیم که کاری که مرحوم شهید صدر در "اقتصادنا" انجام دادند گرچه به این تعابیر و تقاریر بدیع هست اما واقعیت استکشاف الانظمه و تجمیع نصوص، امر سابقه‌داری است و در فقه سنتی ما قابل رهگیری ست. مبحث اصلی استکشاف الانظمه این است که میزان ارزش و اعتبار این گزاره‌های مستکشف چقدر است؟ این گزاره‌ها می‌تواند در تعمیم، تضییق، تأسیس و... مورد اعتماد قرار بگیرد. بعد از پاسخ دادن به شبهات جدی که در این مقام مطرح هست به نتایج این استشکاف الانظمه می‌پردازیم: نتیجه اول این که اگر در جایی آن شخصی که استکشاف النظام می‌کند به قطع و اطمینان رسید که من وراء این گزاره‌های پراکنده فقهی یک قاعده عام بنیادی وجود دارد، در این صورت آن قاعده کلیه مستنبطه و مستخرجه و مستکشفه واقعاً قاعده فقهی می‌شود و آن قاعده می‌تواند مصادیق جدیدی را شامل بشود که اصلاً در نصوص نیست؛ حکم جعل بکند و حکم‌های جدیدی را بیاورد؛ این شبیه آن مصالح است؛ مصالح و مفاسدی است که کسی قطع به آن دارد و یا ارتکازاتی که موجب قطع و اطمینان شخص بشود که نمونه هم دارد در مصالح نمونه دارد در امور حسبیه و از این قبیل است که می‌گوید «ما أنّ الشارع لا یرضی بترک هذا یا بفعل هذا». نتیجه دوم در مواردی که این انظمه پنهان پشت قواعد متفرقه و احکام متفرقه، به حد امر قطعی و اطمینانی نمی‌رسد، در حد ظنون است اما ظنونی است که رنگی به این ادله لفظیه می‌دهد و برای این‌ها قرینیت پیدا می‌کند یعنی وقتی آدم به آن نظام حدسی و احتمالی توجه می‌کند، «من احیا ارضاً» را یک جور دیگر می‌فهمد و یا تحجیر را جور دیگر می‌فهمد. این ادله لفظیه در پرتو این نظام احتمالی که حدس زده می‌شود که شواهد و قرائن دارد در پرتو آن ظهوری شکل می گیرد که بدون آن شکل نمی گیرد. یعنی یکی از مناشئ ظهور می‌شود این قرینیت سی چهل نوع محور دارد. (درس خارج اصول، آیت الله اعرافی، ۱۴۰۰/۰۸/۰۹) •┈┈••🇮🇷•🌹•🇮🇷••┈┈• مؤسسه اشراق و عرفان eshragh-erfan.com استاد علیرضا اعرافی @alireza_arafi