یادداشت؛ چرا سامانه مبادلات ارزی موفق نخواهد بود؟ رضا غلامی- کارشناس اقتصادی زمانی که ایده اولیه ایجاد سامانه نیما (سامانه یکپارچه معاملات ارزی) مطرح شد، به صاحبان ایده عرض کردم که این سامانه تنها ابزاری برای افزایش قیمت ارز خواهد بود و دستاورد دیگری نخواهد داشت. در زمان تشکیل بازار متشکل ارزی نیز همین نکته مورد تأکید بنده بوده است. دلیل آن بسیار روشن است؛ وقتی مشکل محدودیت عرضه ارز است، ایجاد سامانه های مبتنی بر عملکرد بازار تنها به افزایش قیمت خواهد انجامید. در واقع، در زمان بروز محدویت عرضه ارز در کشور، دارندگان ارز که عمدتا شرکت های بزرگ دولتی یا وابسته به دولت یا صندوق های بازنشستگی تحت اداره دولت هستند، بدنبال ساختارهایی هستند که نمادی از بازار داشته باشند تا از مداخلات دولت در بازار ارز که عمدتا با هدف کاهش قیمت ارز انجام می شود، فرار کنند. حال سوال این است که آیا کاهش نرخ ارز در آن سامانه، مطلوب دارندگان ارز خواهد بود؟ قطعا پاسخ به این سوال منفی است و این سامانه ها برای عدم کاهش نرخ ارز طراحی و اجرا می شوند. این تجربه بسیار موفق (استفاده از مکانیزم بازار برای افزایش قیمت برخی کالاها) همواره مورد استفاده انحصارگران در تاریخ اقتصادی ایران بوده است. بویژه در شرایط تحریم اقتصادی که توان انحصاری انحصارگران داخلی افزایش می یابد، تقاضای استفاده از این مکانیزم برای فرار از فشار دولت برای مداخله در بازار افزایش می یابد. در واقع، انحصارگران مطمئن هستند که در کشور تحت تحریم، تنها ابزاری که می تواند سودهای بادآورده برای آنها به ارمغان آورد مکانیزم بازار است. براساس همین تفکر، ابزاری مانند بازار بورس کالا، سامانه های ارزی و مانند آن طی دو دهه گذشته طرفداران پروپا قرص بیشتری پیدا کرده اند. بررسی روند تاریخی قیمت ها در این بازارها نیز نشان می دهد که از زمان تشکیل این بازارها، هیچ قیمتی کاهشی نبوده است. استفاده از مکانیزم بازار برای ارز بسیار نگران کننده تر از کالاها است. باید توجه داشت که تقاضا برای ارز، تقاضا برای یک کالا نیست بلکه تقاضا برای صدها و هزارها کالا و خدمتی است که تأمین آنها در گرو تأمین ارز است. به همین دلیل، عوارض نوسانات و افزایش قیمت ارز با شدت بیشتر و گسترده تر از عوارض قیمت کالاها است. در واقع، ساختار اقتصادی کشور به گونه ای است که اثر تغییرات نرخ ارز را در تمامی شئون آن می توان مشاهده کرد. لذا با توجه به ماهیت ارز و نیز وابستگی شدید اقتصاد کشور به آن، می توان گفت استفاده از مکانیزم بازار برای کنترل قیمت آن، تنها به افزایش قیمت آن منجر خواهد شد. در همین مورد بازار مبادلات ارزی، عملا نرخ ارز از 28500 به 36000 تومان (قیمت کشف شده در بازار مبادله ای) افزایش یافت. حال سوال این است که اگر قیمت ارز 36000 تومان کشف شده، چرا بانک مرکزی نرخ موجود در بازار (حدود 52000 تومان) را غیرقانونی اعلام کرده است. اگر قرار بر غیرقانونی اعلام کردن نرخ های دیگر و قاچاق بودن ارزهای مبادله در آن نرخ باشد، چرا در نرخ 28500 اعلامی بانک مرکزی این سیاست را اجرا نکردند. دلیل آن بسیار ساده است، فشار دارندگان ارز (عمدتا نهادی و دولتی) باعث شد که دولت حدود 8000 تومان نرخ را برای آنها افزایش دهد تا شاید ارزهایشان را به کشور برگردانند. نتیجه این که بازار معاملات ارزی هم مانند بازار متشکل، در کنترل قیمت ارز موفق نخواهد بود. در واقع، وقتی مشکل به درستی فهمیده نمی شود، راهکار هم درست انتخاب نمی شود. اگر مشکل محدودیت عرضه است و عرضه تکافوی تقاضاهای واقعی را نمی کند در حالی که ساختار اقتصادی کشور به گونه ای است که عدم تأمین تقاضای ارز به معنی کاهش رفاه مصرف کننده و یا کاهش تولید خواهد بود، در این شرایط، اتکا به مکانیزم بازار فقط فضایی ایجاد می کند تا بار افزایش قیمت ناشی از عدم تکافوی عرضه به مصرف کننده منتقل شود و این دقیقا همان خواسته تحریم کنندگان است. به کانال ایتای اقتصاد کاربردی بپیوندید👇🏻 https://eitaa.com/DrRezaGholami/357