از رسول اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله پرسيدند: چه سوره‌اى از قرآن افضل سوره‌ها است؟ حضرت فرمود:
سوره بقره. عرض كردند: كدام آيات سوره بقر? از بقيه برتر است؟ فرمود: آيةالكرسى.
امام صادق عليه السلام فرمود:
هر كه سوره بقره و آل عمران را بخواند روز قيامت آن دو سوره چون ابر يا پرده بر سرش سايه مى‌افكند.
🔹محل نزول🔹
سوره بقره همه‌اش مدنى است جز يك آيه و آن «وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ» (بترسيد از روزى كه همه بسوى خدا باز ميگرديد) كه در منى سال حجة الوداع نازل شد.
🔹زمان نزول🔹
تاريخ نزول سوره بقره ما بين هجرت پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله به مدينه و جنگ بدر مي‌باشد.
🔹فضاي نزول🔹
با توجه به مدنى بودن سوره بقره و مقطع زمانى نزول آن در مدينه كه دوران تشكيل حكومت اسلامى و استقبال مردم از دين اسلام بود محتواى اين سوره جهت‌گيرى خاصى دارد.
محتواى سوره بقره در درجه نخست تحت تأثير موقعيت اجتماعى و فرهنگى مدينه پس از هجرت است. در اين زمان ساكنان مدينه را چهار گروه تشكيل مى‌دادند:
◀️1. مسلمانان مهاجر كه خانه و كاشانه خود را در مكه رها كرده، با فقر در مدينه زندگى مى‌كردند.
◀️2. مسلمانان انصار كه از دو گروه اوس و خزرج تشكيل شده بودند و با وجود سابقه دشمنى ديرينه با هم، در پرتو اسلام با يكديگر متحد و برادر شده بودند.
◀️3. يهوديان كه از ثروت و امكانات فراوانى برخوردار و با ظهور اسلام نفوذ و برترى خود را در ميان مردم امى از دست داده بودند.
◀️4. منافقان كه با اسلام عناد داشتند؛ ولى اقتدار مسلمانان در مدينه مانع از آن مى‌شد كه شرك خود را اظهار كنند و براى حفظ منافع خود به ظاهر ايمان آورده بودند.
هر يك از اين گروهها و فعاليتهاى آنها زمينه‌ساز نزول آياتى از سوره بقره شد؛ براى مثال
1⃣تركيب خاص اجتماعى مدينه در مقطع نزول، زمينه‌ساز نزول آياتى درباره گروههاى مزبور و اوصاف آنها در آيات سه تا بيست شد كه اوصاف پرهيزگاران، كافران و منافقان را بيان مى‌كند ما چون نفاق هنوز چندان آشكار نشده بود تنها در چند آيه، آن هم با تعبير «مِنَ النَّاسِ» از منافقان ياد شده است. يهوديان نيز چون مهم‌ترين گروه مخالف اسلام و نظام اسلامى بودند بيش از سي‌ويک آيه سوره بقره درباره آنان نازل شده است؛
2⃣همچنين فراهم شدن زمينه مناسب براى تشريع احكام فقهى بر اثر استقرار نظام اسلامى و استقبال مردم از اسلام موجب نزول آيات فراوانى درباره احكام فرعى شد، از اين رو مسائل عبادى، خانوادگى، اقتصادى، اجتماعى و كيفرى فراوانى در اين سوره آمده است. (آيات 168- 284) در اثناى آيات سوره برخى موضوعات ديگر نيز مطرح شده است كه به ظاهر پيوندى با فضاى نزول آن ندارد؛ ولى به اعتقاد مفسران چنين نيست؛ مثلًا داستان حضرت ابراهيم عليه السلام در آيات يکصدوبيست‌وچهار تا يکصدوچهل‌ويک به تعبير علامه طباطبايى به متزله مقدمه و زمينه‌ساز آيات تغيير قبله و آيات احكام حج است.
🔹ترتيب در مصحف🔹
سوره بقره در ترتيب فعلى قرآن، دومين سوره به شمار مى‌آيد.
🔹ترتيب بر اساس نزول🔹
سوره بقره در ترتيب نزول سوره‌ها هشتادوهفتمين سوره مي باشد، و بعد از سوره مطفّفين نازل شده است.(لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است.
🔹ويژگى🔹
سوره بقره طولانى‌ترين سوره قرآن كريم است و حدود دو جزء و نيم از سى جزء قرآن را شامل مى‌شود اين سوره اولين سوره اي است که در مدينه نازل شده و مسلما يك جا نازل نشده، بلكه در فواصل مختلف، و به مناسبتهاى نيازهاى گوناگون جامعه اسلامى، در مدينه نازل گرديده است. طولاني ترين آيه قرآن آيه دين (آيه 282) در اين سوره مي باشد و مهم‌ترين آيه ن «آيةالكرسى»، (آيه 255) است كه محتواى توحيدى خاصى دارد.
اين سوره با حروف مقطعه شروع شده است و يکي از هفت سوره طولاني قرآن (سبع طوال) مي باشد. اقوال در سبع طوال هم مختلف است به گفته بعضي سوره هاي بقره، آل عمران، نساء، مائدة، انعام، اعراف و أنفال به همراه توبه را سبع طوال مي گويند ولي برخي ديگر هفتمي را يونس مي دانند و معتقدند که انفال و توبه جزو آنها نيست (اين قول سعيد بن جبير مي باشد)
روايت از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.
🍃
🍀🍃🍀🍃🍀🍃