و گاهی خداوند برای پیدایش امور علل معنوی و متافیزیکی همچون دعا را بخشی از نظام قضا و قدر خودش قرار داده تا جایی که در روایات آمده که دعا قضای الهی را تغییر می دهد.(8) تاثیرگذاری دعا گاهی به این شکل است که خداوند مقرر کرده دعای بندگان توسط ملائکه شنیده و در صورت وجود شرایط و فقدان موانع، اجابت گردد. فرشتگان بندگان مطیع خدا هستند و جز به خواست و اذن او کاری نمی کنند(9)؛ چنان که اسباب طبیعی چنین هستند و به اذن الهی دارای اثر مخصوص هستند. بنابراین، دعا سبب انفعال خداوند نمی شود بلکه سبب انفعال اسباب میانی و موجودات آسمانی می شود که به اذن الهی وظیفه شان اجابت دعا و پیگیری و تحقق آن ها است.(10) هم چنین خداوند برای افعال ما آثار تکوینی قرار داده است؛ یعنی همان طور که عمل ما در طول زندگی، آثار محسوس در همین دنیا دارد، دارای آثار ملکوتی دیگری نیز هست که همین الان بر ما عارض می شود اما ما بواسطه حجابی که داریم نمی توانیم آن را درک کنیم و به همین جهت، اکثر مردم در آخرت این آثار نیک یا بد را در می یابند. از آن جایی که خداوند منشا اصلی ارتباط میان فعل و اثر است، هر اثری که رخ می دهد مخلوق او است و تحت اراده تکوینی او قرار می گیرد. تمامی این اسباب در محضر خدا هستند و به اذن او اثر گذار هستند و خداوند نیز با علم و اشراف مطلقی که دارد به همه این امور علم و آگاهی دارد و چیزی از او پوشیده نیست و حتی می داند که روزی فرا می رسد که شخصی بواسطه دعا یا انجام فلان کار تقدیرش را تغییر می دهد اما دیگری دعا نمی کند و یا فلان کار نیک یا بد را انجام نمی دهد و همان تقدیر اولیه ای که برایش مقدر شده، محقق می شود. آن چه به عنوان بداء و تغییر در امور است، مربوط به علم و انتظار ما است وگرنه تغییری در خداوند رخ نمی دهد. ⏺بنابراین، دعا و افعال ما تغییری در علم و اراده خدا ایجاد نمی کند اما با این حال، دعا و افعال و آثار کارهای ما همگی در محضر علم خدا است و هر اتفاقی که رخ می دهد به اذن و خواست او است. انجام کارهای نیک و کسب توجه عوامل ملکوتی و عنایت ملائکه و غیره، سبب برخورداری از مواهب و نعماتی می شود که از آن به رضایت خداوند تعبیر می شود؛ هم چنین، انجام کارهای بد، سبب می شود ما به آثار تکوینی این افعال گرفتار شویم و به عاقبت جهنمی مبتلا گردیم که از آن به قهر الهی تعبیر می شود. بنابراین، هیچ تغییری در علم و اراده الهی صورت نگرفته است. خداوند از ابتدا می دانست که ما چنین و چنان می کنیم و از همان ابتدا اراده کرد که هر یک از ما به اثر مورد نظری که اختیار کرده ایم رهنمون گردیم. 👈نتیجه: خداوند فاقد احساسات و هيجانات و عواطف انسانی است و هيچ تغييری در او راه ندارد. از اين رو، مهر و محبت و رضايت و حتی خشم و غضب الهی را بايد متناسب با ذات الهی توضيح دهيم. اين مطلب در مورد تمامی اوصاف خداوند صادق است. 🔰 @p_eteghadi 🔰