🔹 بررسی عوامل تخریب مرتع و نقش مدیریت پایدار مراتع در کاهش گرد و غبار و ریزگردها (۱)
✍️ ترحم بهزاد
مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور
🔹 طوفان گرد و غبار یک رویداد طبیعی است که در بخش هایی از جهان که دارای مناطق خشک و نیمه خشک هستند شکل می گیرد. این پدیده در شمار بلایای جوی اقلیمی جای می گیرد و وقوع آن پیامدهای نامطلوب بسیاری را به همراه دارد. امروزه، طوفانهای گرد و غبار به عنوان یکی از نتایج تغییرات اقلیمی بوده که به یکی از چالش برانگیزترین مباحث علمی در بین متخصصین تبدیل شده است. چرا که کیفیت هوا را به شدت کاهش داده و سلامت زیست محیطی را با خطر جدی روبرو می کند و ممکن است اثرات آن تا فاصله زیادی از منبع اصلی تداوم داشته و سبب بروز مخاطرات زیست محیطی جدی و ورود خسارات فراوان در زمینه های کشاورزی، صنعتی، حمل و نقل، سیستم های مخابراتی و... گردد. شایان ذکر است بر اساس بررسی های صورت گرفته مساحت کانون بحرانی گرد و غبار کشور حدود ۱۴ میلیون هکتار میباشد و از این میزان سطحی حدود ۵/۷ میلیون هکتار در عرصههای مرتعی واقع شده که ۲۲ استان کشور (استانهای سیستان و بلوچستان و مرکزی به ترتیب با بیشترین و کمترین سهم) با کمترین تحت تأثیر این مخاطره طبیعی قرار دارند.
🔸 عوامل مؤثر در ایجاد پدیده گرد و غبار:
🔹 جنگل تراشی و برداشت چوب به ویژه در مناطق خشک
🔹 تخریب مراتع و چرای مفرط
🔹 شخم اراضی زراعی و مرتعی
🔹 کشاورزی در اراضی کم بازده با پوشش گیاهی تنک
🔹 روش های غلط آبیاری منجر به شوری و متلاشی شدن ساختمان خاک
🔹 بهرهبرداری بی رویه از منابع آب سطحی و زیرزمینی منجر به تغییرات هیدرولوژیکی در منطقه
🔹 مدیریت غلط منابع آب منجر به خشکیدگی دریاچهها و تالابها
🔹 آتش سوزی در اراضی کشاورزی و منابع طبیعی
🔹 سرمایه گذاری در اکوتوریسم و انرژیهای تجدیدپذیر در مناطق بیابانی و مرتعی که منجر به رفت و آمد وسایل نقلیه و توسعه ساخت و ساز می گردد
🔹 معدن کاوی و فعالیتهای صنعتی منجر به حذف پوشش گیاهی، که این ها نمونه هایی از بهرهبرداری بیرویه و تغییر کاربری منتج به ناپایداری اکوسیستم و در نتیجه باعث ایجاد پدیده گرد و غبار می شود.
🔸 مهمترین عوامل تخریب منابع طبیعی در کشور:
🔹 مهمترین عوامل تخریب منابع طبیعی در ایران را می توان در پنج محور اصلی زیر خلاصه کرد:
🔹 رشد فزاینده جمعیت و فشار بیش از حد آن به منابع طبیعی
🔹 گسترش بی رویه شهرها و از بین رفتن عرصه های طبیعی در اثر ساخت و سازهای عمرانی- شهری
🔹 نبود دانش و آگاهی عمومی از اهمیت منابع طبیعی و جایگاه آن در زندگی اجتماعی
🔹 فقدان برنامه ریزی اصولی در خصوص حفاظت از عرصه های طبیعی کشور در سطوح بالای مدیریتی کشور
🔹 نبود آمایش سرزمین
🔸 عوامل مؤثر در تخریب مراتع و ایجاد پدیده گرد و غبار عبارتند از:
🔹 عدم تطابق ظرفیت مراتع با تعداد دام موجود در کشور و خلاء زمانی بین ییلاق و قشلاق
🔹 توسعه غیر اصولی فعالیتهای کشاورزی کم بازده و غیر اقتصادی
🔹 آتش ســوزی و بوته کنی
🔹 تغییر کاربری اراضی مرتعی از جمله توسعه کشاورزی، بهرهبرداری از معادن، جاده ها، مراکز نظامی، آموزش نظامی، قطبهای صنعتی، شهرنشینی و... باعث از هم گسیختگی مراتع و مانع از مدیریت جامع آن
🔹 پراکندگی در قوانین و مقررات موجود کشور، منجر به بر هم خوردن نظام بهرهبرداری پایدار از مراتع
🔹 خشکسالی متوالی، تغییرات محسوس الگوی بارش و کاهش نزولات جوی
🔹 فقر و کاهش توان مالی جوامع محلی
🔹 تحریم ظالمانه و سیاستهای اقتصادی غیر اصولی از جمله حذف یارانه علوفه و نهادههای دامی منجر به گسیل دام مازاد به مراتع
🔹 اعمال فشار و غلبه دیدگاه سودجویانه در بهرهبرداری از مراتع و منابع طبیعی کشور
🔸 اثرات پدیده گرد و غبار:
🔹 از بین رفتن پوشش گیاهی و در نهایت عریان شدن سطح زمین
🔹 از بین رفتن اراضی کشاورزی، مراتع و جنگل ها
🔹 هدررفت خاک حاصلخیز سطحی، کـاهش تولیـدات محصـولات کشاورزي و به مخاطره افتادن امنیت غذایی
🔹 گسترش نواحی بیابانی
🔹 آلودگی هوا و منابع آب
🔹 تعطیلی عمومی شـهرها و تعطیلـی مدارس به دفعات مکرر، تعطیلی فرودگاه ها، کارخانجات، صنایع و...
🔹 افـزایش بـروز بیمـاري هـاي متعـدد تنفسی، ریوي، چشمی و پوستی
🔹 مهاجرت و ناپایداری حیات روستاها و شهرها
🔹 تهدید تاسیسات زیربنایی، به مخاطره افتادن سیستم حمل و نقل و در نهایت افزایش هزینههای مدیریتی و اقدامات زیربنایی