6) محاسن اخلاق و مكارم اخلاق
مكارم اخلاق بر محاسن اخلاق تقدم دارد و ارزش انسانى مكارم اخلاق به مراتب بالاتر از محاسن اخلاق است.
براى بيان تفاوت محاسن اخلاق و مكارم آن از دو روايت استفاده مىكنيم و آن دو را از نظر معنوى و ارزش روحانى بررسى مىنماييم و در خلال بررسى اين دو روايت برترى و امتياز مكارم اخلاق بر محاسن اخلاق روشن مىشود.
راوى حديث مىگويد به امام صادق (ع) عرض كردم: حد حسن خلق چيست؟ فرمود: با مردم به نرمى و گرمى برخورد كنى، پاك و منزه و در كمال ادب سخن بگويى، و در مواجهه با برادرانت متبسم و گشادهروى باشى.
اين روايت، مرزى براى حسن اخلاق بيان مىكند. البته اين مطلب كه در حديث آمده به منزلهى نمونهاى است از حسن اخلاق. اگر يك نفر انسانى واجد اين سه مرحله باشد يا علاوه بر آن سه صفت داراى صفات اخلاقى خوب باشد، در برخورد با مردم سبقت سلام بگيرد، دست بدهد، دندانش مسواك زده باشد، لباسش پاكيزه باشد،
به عيادت مرضى برود، تشييع جنازه بنمايد، مصيبتزدگان را تسليت بدهد، مسافران را ملاقات كند، و ديگر اعمالى نظاير اينها، تمام اين كارها از محاسن اخلاق است و همهى اين افعال، مورد تاييد شرع مقدس مىباشد، و رسول اكرم يك قسمت از ماموريت اخلاقيش مربوط به همين امور بود. اما اگر سوال شود: آيا اين صفاتى كه مذكور افتاد دليل بر انسانيت است؟ آيا اين صفات نشانهى شرف انسانى است؟ پاسخ اين پرسش منفى است. چه بسيار مردمى هستند كه علىالظاهر داراى تمام اين صفات مىباشند و واقعا داراى خلقيات پسنديدهاند، اما اين ظاهر فريبا، باطنى زهرآلود و ظالم دارد و درونى متجاوز به حقوق مردم، به مال مردم، به عرض و شرف مردم، به قول آن گوينده كه مىگويد:
ظاهرش چون گور كافر پر حلل
باطنش قهر خدا عز و جل
بنابراين محاسن اخلاق، بسيار خوب است اما دليل بر شرافت انسانى و كرامت نفسانى نيست.