❓❓خلاصه پرسش آیا امام سجاد(ع) در پاسخ به این پرسش که سخت‌ترین زمانی که در قیام عاشورا و رخدادهای بعد از آن گذراندید کجا بود، سه بار فرمودند «الشام الشام الشام»؟ ❓❓پرسش آیا این کلام امام سجاد(ع) که از ایشان درباره سخت‌ترین مواقع بعد از حادثه عاشورا سؤال شد و ایشان سه مرتبه فرمودند: «الشام الشام الشام»، در منابع معتبر نقل شده است؟ ❇️❇️❇️پاسخ اجمالی واضح است که ایام اسارت، دشوارترین روزها است، بویژه اگر زنان و کودکان اسیری همراه فرد باشند که او را سرپرست خود ‌دانسته و انسان علاوه بر رنج اسارت خویش، باید بخشی از درد و رنج آنان را نیز بر دوش بکشد. به همین دلیل، اگر ایام اسارت خاندان اهل‌بیت(ع) در شام را از دشوارترین زمان‌هایی بدانیم که بر آن مظلومان - بویژه امام سجاد(ع) و حضرت زینب(س) - گذشت، سخنی به گزافه نگفته‌ایم. ✅اما در ارتباط با گزارش موجود در پرسش و منسوب بودن به امام سجاد(ع) باید گفت؛ بنابر تحقیق و جست‌وجو؛ این گزارش تنها در کتاب متأخر «عُنوان الکلام فی شرح أدعیة الصیام‏»، تألیف محمد باقر فشارکی اصفهانی(متوفای 1314ق) مشاهده شد،[1] و این سخن - و یا مشابه آن‌را - در منابع قبل از آن نیافتیم. این کتاب، مجموعه سخنرانی‌های مؤلف درباره دعاهای روزانه ماه رمضان و ذکر فضایل و مصائب اهل‌بیت(ع) است.[2] این اثر به سبب روضه‌های موجود در آن شهرت یافته، ولی متأسفانه به منبع و مستند این روضه‌ها اشاره نشده است؛ از این‌رو برخی گزارش‌های موجود در این کتاب، چندان قابل اعتماد نیست.[3] 📖📖منابع: [1]. فشارکی، محمد باقر، عنوان الکلام فی شرح أدعیة الصیام، ص 118، تهران، کتابفروشی اسلامیه، بی‌تا. [2]. آقا بزرگ تهرانی‏، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج ‏15، ص 353، قم، اسماعیلیان‏، 1408ق. [3]. ر. ک: فاطمی، سید حسن، منابع تحریف‌گستر در حادثه عاشورا، نشریه کتاب‌های اسلامی، تابستان 1383، شماره 17.