شایع آن است که امور برخی محسوس، برخی خیالی و برخی موهوم و برخی معقول اند. مثلا رنگ محسوس و وجود معقول است. اما به نظر میرسد اين دیدگاه درست نیست. حقایق فی حد ذاته نه محسوس اند، نه متخیل اند و نه معقول. در عین حال هم میتوان آنها را حس کرد، هم تخیل نمود و هم تعقل. چنانچه رنگ سبز هم دیده میشود، هم تخیل میگردد و هم تعقل. پس به عبارتی میتوان گفت هر حقیقتی با ابزارها و به عبارت دقیق تر با مراتب مختلفی از ادراک قابل درک است. اگر یک حقیقت با حس درک شود محسوس خواهد بود و اگر با عقل درک شود معقول خواهد بود. همان گونه که درباره رنگ سبز گفتیم. پس وجود یا علیت نیز آنگونه که مشهور شده است فقط معقول نیست؛ آن هم معقول ثانی فلسفی. بلکه محسوس هم هست. چنانکه کاملا به نظر میرسد حیوانات نیز با اینکه عقل ندارند اما درکی از وجود و علیت را دارا هستند.
@sarbakhshi