♻️ تحقیقی پیرامون صراط مستقیم آن گونه که از بررسى آیات قرآن مجید بر مى آید صراط مستقیم همان آئین خداپرستى، دین حق و پایبند بودن به دستورات خدا است، چنان که در سوره انعام آیه ۱۶۱ مى خوانیم: قُلْ إِنَّنِى هَدانِى رَبِّی إِلى صِراط مُسْتَقیم دیناً قِیَماً مِلَّةَ إِبْراهیمَ حَنیفاً وَ ما کانَ مِنَ الْمُشْرِکین: بگو خداوند مرا به صراط مستقیم هدایت کرده: به دین استوار، آئین ابراهیم که هرگز به خدا شرک نورزید . در اینجا دین ثابت و پا بر جا و آئین توحیدى ابراهیم و نفى هر گونه شرک به عنوان صراط مستقیم معرفى شده که این جنبه عقیدتى را مشخص مى کند. اما در سوره یس آیات ۶٠ و ۶۱ چنین مى خوانیم: أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یا بَنی آدَمَ أَنْ لاتَعْبُدُوا الشَّیْطانَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبینٌ * وَ أَنِ اعْبُدُونی هذا صِراطٌ مُسْتَقیمٌ: اى فرزندان آدم مگر با شما پیمان نبستم که شیطان را پرستش نکنید (به دستورات او عمل ننمائید) * و مرا پرستش کنید این همان صراط مستقیم است . در اینجا به جنبه هاى عملى آئین حق، اشاره شده که نفى هر گونه کار شیطانى و عمل انحرافى است. و به گفته قرآن در سوره آل عمران آیه ۱٠۱ راه رسیدن به صراط مستقیم پیوند و ارتباط با خدا است (وَ مَنْ یَعْتَصِمْ بِاللّهِ فَقَدْ هُدِیَ إِلى صِراط مُسْتَقیم). ذکر این نکته نیز لازم به نظر مى رسد که: راه مستقیم همیشه یک راه بیشتر نیست، زیرا میان دو نقطه تنها یک خط مستقیم وجود دارد که نزدیک ترین راه را تشکیل مى دهد. بنابراین اگر قرآن مى گوید: صراط مستقیم، همان دین و آئین الهى در جنبه هاى عقیدتى و عملى است به این دلیل است که نزدیک ترین راه ارتباط با خدا همان است. و نیز به همین دلیل است که دین واقعى یک دین بیشتر نیست: إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللّهِ الإِسْلامُ: دین در نزد خدا اسلام است .(۱) به خواست خدا بعداً خواهیم دید که اسلام معنى وسیعى دارد که هر آئین توحیدى را در آن عصر و زمان که رسمیت داشته و با آئین جدید نسخ نشده است شامل مى شود. و از اینجا روشن مى شود: تفسیرهاى مختلفى که مفسران در این زمینه نقل کرده اند، همه در واقع به یک چیز باز مى گردد: بعضى آن را به معنى اسلام. بعضى به معنى قرآن. بعضى به پیامبر و امامان راستین. و بعضى آن را به آئین اللّه که جز آن را قبول نمى کند، تفسیر نموده اند. تمام این معانى بازگشت به همان دین و آئین الهى در جنبه هاى اعتقادى و عملى مى کند. همچنین روایاتى که در منابع اسلامى در این زمینه وارد شده و هر کدام به زاویه اى از این مسأله اشاره کرده، همه به یک اصل باز مى گردد، از جمله: از پیامبر(صلى الله علیه وآله) چنین نقل شده: أَلصِّراطُ الْمُسْتَقِیْمُ صِراطُ الأَنْبِیاءِ وَ هُمُ الَّذِیْنَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَیْهِمْ: صراط مستقیم راه پیامبران است و همانها هستند که مشمول نعمت هاى الهى شده اند .(۲) از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم که در تفسیر آیه اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ فرمود: أَلطَّرِیْقُ وَ مَعْرِفَةُ الإِمامِ: منظور راه و شناخت امام است .(۳) و نیز در حدیث دیگرى از همان امام نقل شده: وَ اللّهِ نَحْنُ الصِّراطُ الْمُسْتَقِیْمُ: به خدا سوگند مائیم صراط مستقیم .(۴) در حدیث دیگرى باز از همان امام مى خوانیم که فرمود: صراط مستقیم، امیر مؤمنان على(علیه السلام) است.(۵) مسلّم است پیامبر(صلى الله علیه وآله) و على(علیه السلام) و ائمه اهل بیت(علیهم السلام) همه به همان آئین توحیدى خدا دعوت مى کردند، دعوتى که جنبه هاى اعتقادى و عملى را در بر مى گرفت. جالب این که راغب در کتاب مفردات در معنى صراط مى گوید: صراط راه مستقیم است، بنابراین مستقیم بودن در مفهوم صراط افتاده، و ذکر آن به صورت توصیف، براى تأکید هر چه بیشتر روى این مسأله است. ............. ۱ ـ آل عمران، آیه ۱۹. ۲ ـ تفسیر نور الثقلین ، جلد اول، صفحه ۲٠، حدیث ۸۶ (مؤسسه اسماعیلیان) ـ بحار الانوار ، جلد ۸۹، صفحه ۲۳۸، حدیث ۴۱. ۳ ـ تفسیر نور الثقلین ، جلد اول، صفحه ۲۱، حدیث ۸۸ (مؤسسه اسماعیلیان) ـ تفسیر قمى ، جلد ۱، صفحه ۲۸ (مؤسسه دار الکتاب) ـ تفسیر کنز الدقایق ، جلد ۱، صفحه ۶٠ (انتشارات جامعه مدرسین) ـ کنز الفوائد ، جلد ۱، صفحه ۳۲۸ (انتشارات دار الذخائر). ۴ ـ تفسیر نور الثقلین ، جلد اول، صفحه ۲۱، حدیث ۸۹ (مؤسسه اسماعیلیان) ـ کنز الدقایق ، جلد ۱، صفحه ۶٠ (مؤسسه نشر اسلامى تابع جامعه مدرسین) ـ بحار الانوار ، جلد ۲۴، صفحه ۱۲، و جلد ۲۶، صفحه ۲۵۹. ۵ ـ تفسیر نور الثقلین ، جلد اول، صفحه ۲۱، حدیث ۹٠ (مؤسسه اسماعیلیان) ـ بحار الانوار ، جلد ۲۴، صفحه ۱۱، حدیث ۴، و جلد ۳۵، صفحه ۳۷۳، حدیث ۲۱.