شرح و تفسیر: دنیای فریبکار و اهل آن دنیای فریبکار و اهل آن امام علیه السلام در این بخش از وصیّت نامه اش به فرزند خود هشدار می‌دهد و تأکید می‌کند که به یاد مرگ و آماده استقبال از آن باشد و فریب کارهای دنیاپرستان را نخورد. نخست می‌فرماید: «پسرم بسیار به یاد مرگ باش و به یاد آنچه به سوی آن می‌روی و پس از مرگ در آن قرار می‌گیری به گونه ای که هر گاه مرگ به سراغ تو آید تو خود را (از هر نظر) آماده ساخته و دامن همت را در برابر آن به کمر بسته ص: ۶۰۶ باشی. نکند ناگهان بر تو وارد شود و مغلوبت سازد»؛ (یَا بُنَیَّ أَکْثِرْ مِنْ ذِکْرِ الْمَوْتِ، وَ ذِکْرِ مَا تَهْجُمُ عَلَیْهِ، وَ تُفْضِی بَعْدَ الْمَوْتِ إِلَیْهِ، حَتَّی یَأْتِیَکَ وَ قَدْ أَخَذْتَ مِنْهُ حِذْرَکَ [۱]، وَ شَدَدْتَ لَهُ أَزْرَکَ [۲]، وَ لَا یَأْتِیَکَ بَغْتَةً فَیَبْهَرَکَ). [۳] این واقعیّتی روشن است که غالب مردم از آن غافل اند. همه می‌دانند برای عمر انسان تاریخ معینی در ظاهر تعیین نشده و هر لحظه و هر زمان بر اثر حوادث بیرونی، فردی یا جمعی یا حوادث درونی (بیماری‌های ناگهانی) ممکن است انسان از دنیا چشم بپوشد و بسیارند کسانی که این حقیقت را می‌دانند و می‌بینند و از آن غافل می‌شوند. گاه در لحظاتی که در مجالس یادبود عزیزان از دست رفته شرکت می‌کنند، در فکر فرو می‌روند و شاید تصمیماتی جهت آمادگی برای این سفر می‌گیرند؛ولی از مجلس که خارج شدند به دست فراموشی سپرده می‌شود. امام علیه السلام در اینجا تأکید می‌فرماید که این واقعیّت عینی و قطعی را فراموش مکن و برای استقبال از مرگ آماده باش و از آن بترس که غافلگیر شوی و بدون آمادگی چشم از جهان فرو بندی. در خطبه ۱۱۴ در کلام دیگری از امام علیه السلام نیز خواندیم«فَبَادِرُوا الْعَمَلَ وَ خَافُوا بَغْتَةَ الْأَجَلِ؛به انجام اعمال صالح مبادرت ورزید و از فرا رسیدن ناگهانی پایان عمر بترسید. » در دیوان منسوب به امیر مؤمنان علی علیه السلام نیز اشعار پر معنایی در این زمینه آمده است از جمله. ص: ۶۰۷ یا من بدنیاه اشتغل قد غره طول الأمل الموت یأتی بغتة والقبر صندوق العمل «ای کسی که سرگرم دنیایی و آروزهای دراز تو را فریفته، بدان مرگ ناگهان فرا می‌رسد و قبر نگهدارنده اعمال توست». سپس امام علیه السلام در ادامه این سخن هشدار دیگری به فرزندش می‌دهد که فریب کارهای دنیاپرستان را نخورد که آنها همچون حیوانات درنده اند؛ می‌فرماید: «و سخت بر حذر باش که آنچه را از دلبستگی‌ها و علاقه شدید دنیاپرستان به دنیا و حمله حریصانه آنها به دنیا، تو را بفریبد و مغرور سازد»؛ (وَ إِیَّاکَ أَنْ تَغْتَرَّ بِمَا تَرَی مِنْ إِخْلَادِ [۱] أَهْلِ الدُّنْیَا إِلَیْهَا، وَ تَکَالُبِهِمْ [۲] عَلَیْهَا). آن گاه به ذکر دو دلیل برای این سخن پرداخته می‌فرماید: «زیرا خداوند تو را از وضع دنیا آگاه ساخته و نیز دنیا خودش از فنا و زوالش خبر داده و بدی هایش را برای تو آشکار ساخته است»؛ (فَقَدْ نَبَّأَکَ اللّهُ عَنْهَا وَ نَعَتْ [۳] هِیَ لَکَ عَنْ نَفْسِهَا، تَکَشَّفَتْ لَکَ عَنْ مَسَاوِیهَا). آیات متعدّدی در قرآن مجید درباره بی اعتباری دنیا دیده می‌شود از جمله: « وَ اضْرِبْ لَهُمْ مَثَلَ الْحَیاةِ الدُّنْیا کَماءٍ أَنْزَلْناهُ مِنَ السَّماءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَباتُ الْأَرْضِ فَأَصْبَحَ هَشِیماً تَذْرُوهُ الرِّیاحُ وَ کانَ اللّهُ عَلی کُلِّ شَیْءٍ مُقْتَدِراً »؛ (ای پیامبر) زندگی دنیا را برای آنان به آبی تشبیه کن که از آسمان فرو می‌فرستیم و به وسیله آن گیاهان زمین (سرسبز می‌شود و) در هم فرو می‌رود. اما (بعد از مدتی) می‌خشکد به گونه ای که بادها آن را به هر سو پراکنده می‌کنند؛و خداوند به هر چیز تواناست». [۴] ص: ۶۰۸ این مثال برای کسانی است که مراحل مختلف عمر خود (کودکی وجوانی و پیری) را طی می‌کنند؛ولی بسیارند کسانی که چنین امری نصیبشان نمی شود و در مراحل ابتدایی یا میانه به دلایل مختلفی چشم از جهان برمی بندند. اینکه می‌فرماید: دنیا ناپایداری و بی اعتباری خود را برای تو شرح داده، منظور به زبان حال است که تعبیر گویای آن در کلام دیگری از امام علیه السلام آمده است؛آن گاه که دید انسان غافل یا ریاکاری به مذمت دنیا پرداخته و از فریبندگی دنیا سخن می‌گوید امام علیه السلام می‌فرماید: «أَیُّهَا الذَّامُّ لِلدُّنْیَا الْمُغْتَرُّ بِغُرُورِهَا الْمَخْدُوعُ بِأَبَاطِیلِهَا... مَتَی غَرَّتْکَ أَ بِمَصَارِعِ آبَائِکَ مِنَ الْبِلَی أَمْ بِمَضَاجِعِ أُمَّهَاتِکَ تَحْتَ الثَّرَی ؛ ای کسی که دنیا را نکوهش می‌کنی و خودت فریفته دنیا شده ای و اباطیل دنیا تو را فریفته... چه زمان دنیا تو را فریب داده (و با چه وسیله ای) آیا به استخوان‌های پوسیده پدرانت در زیر خاک و یا خوابگاه مادرانت (در درون قبرها) ».