لحاظ سجایای انسانی فارغ از مسلمان بودن یا نبودن وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَري‏ءٌ مِنَ الْمُشْرِكينَ وَ رَسُولُهُ فَإِنْ تُبْتُمْ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللَّهِ وَ بَشِّرِ الَّذينَ كَفَرُوا بِعَذابٍ أَليمٍ إِلاَّ الَّذينَ عاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكينَ ثُمَّ لَمْ يَنْقُصُوكُمْ شَيْئاً وَ لَمْ يُظاهِرُوا عَلَيْكُمْ أَحَداً فَأَتِمُّوا إِلَيْهِمْ عَهْدَهُمْ إِلى‏ مُدَّتِهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقينَ بیاییم نگاهی گذرا به آیات سوم و چهارم سوره برائت داشته باشیم. با توجه به آیه سوم خداوند و پیامبر بیزاری خودشان را نسبت به مشرکان اعلام می دارند. اما بلافاصله در آیه چهارم متذکر می شوند که بین مشرکی که باوفا بوده و مشرکی که خائن و پیمان شکن بوده است فرق است. فارغ از مسلمان بودن یا نبودن، فارغ از اینکه چه مذهب و اعتقادی داریم، روش دین به استناد همین دو آیه عبارت است از لحاظ کردن هنجارهای انسانی در میان افراد. یعنی ما حق نداریم با همه مشرکین یا همه اهل کتاب به یک روش واحد برخورد کنیم. از همین رو جناب مرحوم طبرسی در قسمتی از تبیین آیه چهارم می فرماید: «و لا تجعلوا الوفىّ كالغادر.» یعنی «شخص وفادار را به مثال شخص پیمان شکن قرار نده.» تفسیر جوامع الجامع ج2 ص 38. ترجمه آیات 3 و 4 سوره توبه: و اين اعلامى است از سوى خدا و پيامبرش به همه مردم در روز حج اكبر كه: يقيناً خدا و پيامبرش از مشركان بيزارند [و هيچ تعهدى نسبت به آنان ندارند]؛ پس [اى مشركان!] اگر [از پيمان شكنى و خيانت‏] توبه كنيد [و مسلمان شويد] براى شما بهتر است و اگر روى [از وفاى به پيمان و اسلام‏] بگردانيد، بدانيد كه شما عاجز كننده خدا نيستيد [تا بتوانيد از دسترس قدرت او بيرون رويد]؛ و كسانى را كه كفر ورزيدند، به عذابى دردناك مژده ده.(3) مگر كسانى از مشركان كه با آنان پيمان بستيد، سپس چيزى [از شرايط پيمان را] نسبت به شما نكاستند و احدى [از دشمنان را] بر ضد شما يارى نكردند، پس به پيمانشان تا پايان مدتشان وفادار باشيد؛ زيرا خدا پرهيزكاران را دوست دارد.(4) علیرضا معماری