💓تنها مسیری های کردستان
🌴#کلمات_قصار_نهج_البلاغه 🌹#حکمت_شماره_114 إِذَا اسْتَوْلَى الصَّلاَحُ عَلَى الزَّمَانِ وَأَهْلِهِ،
معيار حُسن ظن و سوء ظن ج-۱۲
شرح و تفسير
مسئله حسن ظن و سوء ظن در اسلام از مسائل بسيار مهم است که در آيات و روايات بازتاب گسترده اى دارد. البته اصل بر حسن ظن مسلمانان نسبت به يکديگر است; ولى اين اصل استثنايى هم دارد که امام(عليه السلام) در جمله بالا به آن اشاره کرده، مى فرمايد: «هنگامى که صلاح و نيکى بر زمان و اهلش ظاهر گردد اگر کسى در اين حال گمان بد به ديگرى برد که از او گناهى ظاهر نشده به او ستم کرده است و هنگامى که فساد بر زمان و اهلش مستولى گردد هر کس گمان خوب به ديگرى ببرد خود را فريب داده است»; (إِذَا اسْتَوْلَى الصَّلاَحُ عَلَى الزَّمَانِ وَأَهْلِهِ، ثُمَّ أَسَاءَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُل لَمْ تَظْهَرْ مِنْهُ حَوْبَةٌ فَقَدْ ظَلَمَ! وَإِذَا اسْتَوْلَى الْفَسَادُ عَلَى الزَّمَانِ وَأَهْلِهِ، فَأَحْسَنَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُل فَقَدْ غَرَّرَ).
همان گونه که گفتيم، اصل در جامعه اسلامى بر حسن ظن است، چنان که در سوره «حجرات» آيه 12 مى خوانيم: «(يا أيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إجْتَنِبُوا کَثيراً مِنَ الظَّنِّ إنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إثْمٌ); اى کسانى که ايمان آورده ايد از بسيارى از گمان ها بپرهيزيد چرا که بعضى از آنها گناه است».
در روايات اسلامى نيز تأکيد شده که کار برادر مسلمانت را حمل بر صحت کن و از سوء ظن بپرهيز; در حديثى از اميرمؤمنان(عليه السلام) مى خوانيم: «ضَعْ أمْرَ أخيکَ عَلى أحْسَنِهِ... مَحْمِلاً; عمل برادر مسلمانت را بر نيکوترين وجه ممکن حمل کن مگر اين که دليلى بر خلاف آن قائم شود و هرگز نسبت به سخنى که از برادر مسلمانت صادر شده گمان بد مبر و مادامى که مى توانى محمل نيکى براى آن بيابى حمل بر صحت کن».
در حديث ديگرى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم: «إذا اتَّهَمَ الْمُؤمِنُ أخاهُ انْماثَ الاْيمانُ مِنْ قَلْبِهِ کَما يَنْماثُ الْمَلْحُ فِى الْماءِ; هنگامى که شخص باايمان برادر مسلمانش را متهم کند ايمان در قلب او ذوب مى شود همان گونه که نمک
در آب».
مطابق کلام حکمت آميز بالا اين مطلب مربوط به زمانى است که چهره اسلام در محيط نمايان باشد و غالب مردم راه صلاح بپويند; اما زمانى که فساد، غالب بر زمان شد و اکثر مردم به راه خلاف مى روند حسن ظن نسبت به افراد سبب مى شود انسان خودش را فريب دهد و بايد جانب احتياط را نگه دارد تا گرفتار توطئه ها و مفسده ها نگردد.
اين بدان معنا نيست که انسان سوء ظن خود را به اشخاص آشکار سازد و آنها را متهم کند، بلکه منظور اين است که بدون اين که عکس العمل منفى که سبب اهانت به مؤمن مى شود ظاهر سازد، در عمل جانب احتياط را از دست ندهد.
گاه افرادى که در يک زمان زندگى مى کنند با هم متفاوتند; بعضى سوابق خوبى دارند که بايد به آنها حسن ظن داشت و بعضى داراى سوابق سوءاند که بايد درباره آنها جانب احتياط را رعايت کرد، بنابراين معيار، فساد تمام مردم زمان نيست، از اين رو امام(عليه السلام) در کلام حکمت آميز بالا فرمود: «بِرَجُل لَمْ تَظْهَرْ مِنْهُ حَوْبَةٌ» و «حَوْبَة» به معناى گناه است، بنابراين سوء ظن به کسى که سابقه سويى از او ديده نشده ممنوع است.
تعبير به «فَقَدْ ظَلَمَ» به اين معناست که سوء ظن به برادر مسلمانى که خلافى از او ديده نشده ظلم و ستم بر اوست. اين احتمال نيز در تفسير اين جمله امکان دارد که چنين کسى به خودش نيز ستم کند، زيرا خود را از همکارى او محروم مى سازد.
در واقع، امام(عليه السلام) در اين گفتار حکيمانه اشاره به همان قاعده «حمل شىء بر اغلب» فرموده و غلبه صلاح را براى حمل به صحت کافى دانسته مگر اين که فردى سوء سابقه داشته باشد و در مقابل، غلبه فساد را براى سوء ظن و احتياط لازم مى داند (مگر اين که واقعا کسى داراى سوابق خوبى است که او را با آن مى شناسيم).
اين سخن در روابط ملت ها و دولت ها نيز کاملاً صادق است; هرگاه دولت هاى ستمگرى که غالباً براى حفظ منافع خود حقوق ديگران را زير پا مى گذارند درِ باغ سبز به ما نشان دهند هرگز نبايد کار آنها را حمل بر صحت کنيم، بلکه بايد فرض بر اين باشد که آنان براى فريب ما دامى گسترده اند.