انی و کلامی مفصلی بر صحیفه میباشد که مسلماً بعد از سال ۱۰۴۲ق نگاشته شده، چه شارح ذیل دعای چهل و یکم (فی طلب الستر) در توضیح عبارت «لا تحمل علی میزان الانصاب عملی» مینگارد:«قد الف بعض اصحابنا المتاخرین فی هذالمعنی رسالة جیدة سماها میزان الاخرة استوفی الکلام فیها» که مصنف کتاب ملامحسن فیض کاشانی است و در سال ۱۰۴۲ق آن را تألیف کرده است. همچنین شارح مطالب بسیاری را از شیخ بهایی نقل میکند. مؤلف این شرح شناخته نشد اما در عطف نسخه در زمینه کاغذ ترنجی شکل واقف (سیدکاظم عصار) نوشته است:«شرح صحیفه میرزا حسن لاهیجی». که دلیلی برای رد یا تأیید آن یافت نشد؛ اما برخی اظهار داشتهاند که چون لاهیجی در آثار خود به نقل صریح و ذکر اسامی دیگران نمیپردازد و در این شرح نیز از همین شیوه پیروی شده است ظاهراً شکی باقی نمیماند که نسخه معرفی شده یکی از مجلدات شرح میرزا حسن لاهیجی است.
24 شرح الصحیفة السجادیة مجهول میان سالهای ۱۰۵۵ق و ۱۱۲۸ق گزیدهای است از شروح میرداماد و علامه محمدتقی مجلسی و فیض کاشانی و حاج ابوتراب و محمدعلی فاضل استرآبادی و گفتار خود گزیننده که (سال تحریر نسخه شرح حاضر) تألیف شده است.
25 شرح یکی از کلمات حضرت سجاد علیهالسلام محمدبن عبدالله بن علی بحرانی زنده در ۱۱۷۰ق شرحی است بر عبارت «اللهم ان عادتک الاحسان و عادتی الاساءة فلا تغیر عادتک بتغیر عادتی» از دعای حضرت سجاد علیهالسلام در روز عیدفطر بعد از فراغ از نماز (دعای چهل و ششم صحیفه سجادیه)
26 المواهب السنیة فی شرح الصحیفة الکاملة عبدالواسع بن علامی تونی زنده در ۱۱۱۹ ق شرحی است بر صحیفه سجادیه که از کمّ و کیف آن اطلاعی نداریم و تاکنون فقط شرح جمله«لک یا الهی وحدانیة العدد، از دعای بیست و هشتم صحیفه از آن شناسایی شده است. مؤلف آن نیز از علمای قرن دوازدهم هجری و فاضل و شاعر و منشی بوده و بیشتر کتب و رسالات خود را به نام شاه سلطان حسین صفوی (۱۱۳۵ه) تألیف کرده است.
27 المواهب الشریفة فی شرح دعاء التوبة من الصحیفة میرزا محمد محسن بن عبداللطیف قرن ۱۲ ه مؤلف بعد از آن که در ماه رمضان سال ۱۱۷۸ق به تدریس دعای سی و یکم صحیفه سجادیه در توبه پرداخت؛ به التماس بعضی از دوستان در سال بعد به نگارش آنها مشغول شد و موفق گردید که آن را در صبح چهارشنبه ۱۱ ذیحجه ۱۱۷۹ق به انجام برساند.
28 نهایةالمقال فی شرح دعاء الهلال میرزا محمدحسن بن محمدحسین بن عبدالمطلب بن فتح الله بن علی محمدبن جلیل سردرودی قرن ۱۴ ه شرحی است بر دعای هلالِ صحیفه سجادیه که در قریه سردرود، روز دوشنبه ۱۰ رمضان ۱۳۲۶ق به پایان رسیده است.
29 نورالانوار فی شرح کلام خیرالاخیار سید نعمت الله بن عبدالله موسوی جزائری م ۱۱۱۲ق شرح مزجی مختصری است با عناوین «قوله - قوله» بر صحیفه سجادیه و ملحقات آن و در حقیقت مختصر شرح کبیر وی میباشد.تاریخ ختم شرح سال ۱۰۷۸ق در بلده خرم آباد اوائل بازگشت از زیارت مشهد مقدس و شرح ملحقات عصر شنبه ۹ جمادی الاول ۱۱۰۲ق در شوشتر میباشد.
[۵][۶]
تعلیقات و حواشی
ردیف عنوان نویسنده دوره زمانی توضیحات سایر
1 تعلیقات علی الصحیفة السجادیة ملا محسن بن مرتضی فیض کاشانی سال ۱۰۵۵ ق تعلیقات مختصری است بر صحیفه سجادیه در توضیح نکات ادبی و لغوی است. این کتاب را با عناوین دیگری همچون: «شرح صحیفه سجادیه» و «حاشیه صحیفه سجادیه» نیز خواندهاند.
2 حاشیه الصحیفة السجادیة سید محمدباقر بن محمد حسینی استرآبادی، میرداماد م۱۰۴۱ق شرحی است مختصر با عناوین «قوله قوله» بر صحیفه سجادیه، مشتمل بر بحثهای لغوی و فلسفی که گاهی نیز در زمینههای رجالی و علوم هیئت سخن به درازا میکشد. این شرح شامل توضیح و بیان نکات و دقایق کلمات صحیفه سجادیه است و میرداماد آن را بعد از کتاب دیگرش «السبع الشداد» تالیف نموده است.
3 حاشیة علی الصحیفة الکاملة ابو جعفر محمد بن منصور بن احمد ابن ادریس حلی م۵۹۸ق حاشیه مختصری است بر صحیفه سجادیه که به بیان معانی لغات مشکل آن پرداخته است. اهمیت حاشیه ابن ادریس از آن جهت است که اولین و قدیمیترین شرح موجود بر صحیفه میباشد.
4 الفرائد الطریفة فی شرح الصحیفة الشریفة علامه محمدباقر بن محمدتقی مجلسی م۱۱۱۱ ق شرح مختصری است بر صحیفه سجادیه با عناوین «قوله - قوله». اما ظاهراً این شرح نیز ناتمام مانده و فقط تا دعای چهارم آن نوشته شده است. امیرمحمد حسین بن محمد صالح خاتون آبادی (شاگرد علامه مجلسی) بنا به وصیت خود علامه پس از رحلت او درصدد برآمد که به اتمام این شرح بپردازد چنان که در فهرست تألیفات علامه مجلسی نوشته است: «و این حقیر بنا به وصیت آن مرحوم مبرور شروع در اتمام آن نمودهام و الحال بحمدالله تعالی شرح یک دعا نوشته شده است امید چنان است که خدای تعالی به زودی توفیق اتمام دهد.»
5 الفواید الشریفة فی شرح الصحیفة تقی الدین ابراهیم بن علی کفعمی م ۹۰۵ ق کفعمی در کتاب «بلدالامین و درع الحصین»، تمام متن صحیفه را به روا